قانون کار جمهوری اسلامی ایران:

1  

قانون کار جمهوری اسلامی ایران

 که در تاریخ بیست ونهم آبان 1369 به تصویب نهایی مجمع تشخیص مصلحت نظام رسیده است:

فصل دوم :قرارداد کار                                                

    
   
   فصل اول
تعاریف کلی واصول
ماده‌ 1ـ  کلیه‌ کارفرمایان‌، کارگران‌، کارگاهها، موسسات‌ تولیدی‌، صنعتی‌، خدماتی‌ و کشاورزی‌ مکلف‌ به‌ تبعیت‌ از این‌ قانون‌ می‌باشند.
ماده‌ 2ـ  کارگر از لحاظ‌ این‌ قانون‌ کسی‌ است‌ که‌ به‌ هر عنوان‌ در مقابل‌ دریافت‌ حق‌السعی‌ اعم‌ از مزد، حقوق، سهم‌ سود و سایر مزایا به‌ درخواست‌ کارفرما کار می‌کند.
ماده‌ 3ـ  کارفرما شخصی‌ است‌ حقیقی‌ یا حقوقی‌ که‌ کارگر به‌ درخواست‌ و به‌ حساب‌ او در مقابل‌ دریافت‌ حق‌السعی‌ کار می‌کند. مدیران‌ و مسؤولان‌ و به‌طور عموم‌ کلیه‌ کسانی‌ که‌ عهده‌دار اداره‌ کارگاه‌ هستند نماینده‌ کارفرما محسوب‌ می‌شوند و کارفرما مسؤول‌ کلیه‌ تعهداتی‌ است‌ که‌ نمایندگان‌ مذکور در قبال‌ کارگر به‌ عهده‌ می‌گیرند. در صورتی‌که‌ نماینده‌ کارفرما خارج‌ از اختیارات‌ خود تعهدی‌ بنماید و کارفرما آن‌را نپذیرد در مقابل‌ کارفرما ضامن‌ است‌.
 ماده‌ 4ـ  کارگاه‌ محلی‌ است‌ که‌ کارگر به‌ درخواست‌ کارفرما یا نماینده‌ او در آنجا کار می‌کند، از قبیل‌ موسسات‌ صنعتی‌، کشاورزی‌، معدنی‌، ساختمانی‌، ترابری‌، مسافربری‌، خدماتی‌، تجاری‌، تولیدی‌، اماکن‌ عمومی‌ و امثال‌ آنها.
 کلیه‌ تأسیساتی‌ که‌ به‌ اقتضای‌ کار متعلق‌ به‌ کارگاه‌ هستند، از قبیل‌ نمازخانه‌، ناهارخوری‌، تعاونیها، شیرخوارگاه‌، مهد کودک‌، درمانگاه‌، حمام‌، آموزشگاه‌ حرفه‌ای‌، قرائت‌خانه‌، کلاسهای‌ سوادآموزی‌ و سایر مراکز آموزشی‌ و اماکن‌ مربوط‌ به‌ شورا و انجمن‌ اسلامی‌ و بسیج‌ کارگران‌، ورزشگاه‌ و وسایل‌ ایاب‌ و ذهاب‌ و نظایر آنها جزء کارگاه‌ می‌باشند.
 ماده‌ 5ـ  کلیه‌ کارگران‌، کارفرمایان‌، نمایندگان‌ آنان‌ و کارآموزان‌ و نیز کارگاهها مشمول‌ مقررات‌ این‌ قانون‌ می‌باشند.
 ماده‌ 6ـ  براساس‌ بند چهار اصل‌ چهل‌ و سوم‌ و بند شش‌ اصل‌ دوم‌ و اصول‌ نوزدهم‌، بیستم‌ و بیست‌ و هشتم‌ قانون‌ اساسی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌، اجبار افراد به‌کار معین‌ و بهره‌کشی‌ از دیگری‌ ممنوع‌ و مردم‌ ایران‌ از هر قوم‌ وقبیله‌ که‌ باشند از حقوق مساوی‌ برخوردارند و رنگ‌، نژاد، زبان‌ و مانند اینها سبب‌ امتیاز نخواهد بود و همه‌ افراد اعم‌ از زن‌ و مرد یکسان‌ در حمایت‌ قانون‌ قرار دارند و هر کس‌ حق‌ دارد شغلی‌ را که‌ به‌ آن‌ مایل‌ است‌ و مخالف‌ اسلام‌ و مصالح‌ عمومی‌ و حقوق دیگران‌ نیست‌ برگزیند.
    
   
   
مبحث‌ اول‌ ـ تعریف‌ قرارداد کار و شرایط‌ اساسی‌ انعقاد آن‌
 ماده‌ 7ـ  قرارداد کار عبارتست‌ از قرارداد کتبی‌ یا شفاهی‌ که‌ به‌موجب‌ آن‌ کارگر در قبال‌ دریافت‌ حق‌السعی‌ کاری‌ را برای‌ مدت‌ موقت‌ یا مدت‌ غیرموقت‌ برای‌ کارفرما انجام‌ می‌دهد.
 تبصره‌ 1ـ  حداکثر مدت‌ موقت‌ برای‌ کارهایی‌ که‌ طبیعت‌ آنها جنبه‌ غیرمستمر دارد توسط‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ تهیه‌ و به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید.
 تبصره‌ 2ـ  در کارهایی‌ که‌ طبیعت‌ آنها جنبه‌ مستمر دارد، در صورتی‌که‌ مدتی‌ در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی‌ تلقی‌ می‌شود.
 ماده‌ 8 ـ  شروط‌ مذکور در قرارداد کار یا تغییرات‌ بعدی‌ آن‌ در صورتی‌ نافذ خواهد بود که‌ برای‌ کارگر مزایایی‌ کمتر از امتیازات‌ مقرر در این‌ قانون‌ منظور ننماید.
 ماده‌ 9ـ  برای‌ صحت‌ قرارداد کار در زمان‌ بستن‌ قرارداد رعایت‌ شرایط‌ ذیل‌ الزامی‌ است‌:
 الف ـ مشروعیت‌ مورد قرارداد
 ب‌ ـ معین‌ بودن‌ موضوع‌ قرارداد
 ج‌ ـ عدم‌ ممنوعیت‌ قانونی‌ و شرعی‌ طرفین‌ در تصرف‌ اموال‌ یا انجام‌ کار مورد نظر.
 تبصره‌ـ  اصل‌ بر صحت‌ کلیه‌ قراردادهای‌ کار است‌، مگر آنکه‌ بطلان‌ آنها در مراجع‌ ذیصلاح‌ به‌ اثبات‌ برسد.
 ماده‌ 10ـ  قرارداد کار علاوه‌ بر مشخصات‌ دقیق‌ طرفین‌، باید حاوی‌ موارد ذیل‌ باشد:
 الف‌ ـ نوع‌ کار یا حرفه‌ یا وظیفه‌ای‌ که‌ کارگر باید به‌ آن‌ اشتغال‌ یابد.
 ب‌ ـ حقوق یا مزد مبنا و لواحق‌ آن‌
 ج‌ ـ ساعات‌ کار، تعطیلات‌ و مرخصیها
 د ـ محل‌ انجام‌ کار
 ه‌ ـ تاریخ‌ انعقاد قرارداد
 و ـ مدت‌ قرارداد، چنانچه‌ کار برای‌ مدت‌ معین‌ باشد.
 ز ـ موارد دیگری‌ که‌ عرف‌ و عادت‌ شغل‌ یا محل‌، ایجاب‌ نماید.
 تبصره‌ـ  در مواردی‌ که‌ قرارداد کار کتبی‌ باشد قرارداد در چهار نسخه‌ تنظیم‌ می‌گردد که‌ یک‌ نسخه‌ از آن‌ به‌ اداره‌ کار محل‌ و یک‌ نسخه‌ نزد کارگر و یک‌ نسخه‌ نزد کارفرما و نسخه‌ دیگر در اختیار شورای‌ اسلامی‌ کار و در کارگاههای‌ فاقد شورا در اختیار نماینده‌ کارگر قرار می‌گیرد.
 ماده‌ 11ـ  طرفین‌ می‌توانند با توافق‌ یکدیگر مدتی‌ را به‌ نام‌ دوره‌ آزمایشی‌ کار تعیین‌ نمایند. در خلال‌ این‌ دوره‌ هر یک‌ از طرفین‌ حق‌ دارد، بدون‌ اخطار قبلی‌ و بی‌آنکه‌ الزام‌ به‌ پرداخت‌ خسارت‌ داشته‌ باشد، رابطه‌ کار را قطع‌ نماید. در صورتی‌که‌ قطع‌ رابطه‌ کار از طرف‌ کارفرما باشد وی‌ ملزم‌ به‌ پرداخت‌ حقوق تمام‌ دورة‌ آزمایشی‌ خواهد بود و چنانچه‌ کارگر رابطه‌ کار را قطع‌ نماید کارگر فقط‌ مستحق‌ دریافت‌ حقوق مدت‌ انجام‌ کار خواهد بود.
 تبصره‌ـ  مدت‌ دوره‌ آزمایشی‌ باید در قرارداد کار مشخص‌ شود. حداکثر این‌ مدت‌ برای‌ کارگران‌ ساده‌ و نیمه‌ ماهر یک‌ ماه‌ و برای‌ کارگران‌ ماهر و دارای‌ تخصص‌ سطح‌ بالا سه‌ ماه‌ می‌باشد.
 ماده‌ 12ـ  هر نوع‌ تغییر حقوقی‌ در وضع‌ مالکیت‌ کارگاه‌، از قبیل‌ فروش‌ یا انتقال‌ به‌ هر شکل‌، تغییر نوع‌ تولید، ادغام‌ در موسسه‌ دیگر، ملی‌ شدن‌ کارگاه‌، فوت‌ مالک‌ و امثال‌ اینها، در رابطه‌ قراردادی‌ کارگرانی‌ که‌ قراردادشان‌ قطعیت‌ یافته‌ است‌ موثر نمی‌باشد و کارفرمای‌ جدید، قائم‌مقام‌ تعهدات‌ و حقوق کارفرمای‌ سابق‌ خواهد بود.
 ماده‌ 13ـ  در مواردی‌ که‌ کار از طریق‌ مقاطعه‌ انجام‌ می‌یابد، مقاطعه‌دهنده‌ مکلف‌ است‌ قرارداد خود را با مقاطعه‌کار به‌نحوی‌ منعقد نماید که‌ در آن‌ مقاطعه‌کار متعهد گردد که‌ تمامی‌ مقررات‌ این‌ قانون‌ را در مورد کارکنان‌ خود اعمال‌ نماید.
 تبصره‌ 1ـ  مطالبات‌ کارگر جزء دیون‌ ممتازه‌ بوده‌ و کارفرمایان‌ موظف‌ می‌باشند بدهی‌ پیمانکاران‌ به‌ کارگران‌ را برابر رأی‌ مراجع‌ قانونی‌ از محل‌ مطالبات‌ پیمانکار، منجمله‌ ضمانت‌ حسن‌ انجام‌ کار، پرداخت‌ نمایند.
 تبصره‌ 2ـ  چنانچه‌ مقاطعه‌دهنده‌ بر خلاف‌ ترتیب‌ فوق به‌ انعقاد قرارداد با مقاطعه‌ کار بپردازد و یا قبل‌ از پایان‌ 45 روز از تحویل‌ موقت‌، تسویه‌ حساب‌ نماید، مکلف‌ به‌ پرداخت‌ دیون‌ مقاطعه‌ کار در قبال‌ کارگران‌ خواهد بود
مبحث‌ دوم‌ ـ تعلیق‌ قرارداد کار
 ماده‌ 14ـ  چنانچه‌ به‌ واسطه‌ امور مذکور در مواد آتی‌ انجام‌ تعهدات‌ یکی‌ از طرفین‌ موقتاً متوقف‌ شود، قرارداد کار به‌ حال‌ تعلیق‌ در می‌آید و پس‌ از رفع‌ آنها قرارداد کار با احتساب‌ سابقه‌ خدمت‌ (از لحاظ‌ بازنشستگی‌ و افزایش‌ مزد) به‌ حالت‌ اول‌ برمی‌گردد.
 تبصره‌ـ  مدت‌ خدمت‌ نظام‌ وظیفه‌ (ضرورت‌، احتیاط‌ و ذخیره‌) و همچنین‌ مدت‌ شرکت‌ داوطلبانه‌ کارگران‌ در جبهه‌، جزء سوابق‌ خدمت‌ و کار آنان‌ محسوب‌ می‌شود.
 ماده‌ 15ـ  در موردی‌ که‌ به‌ واسطه‌ قوه‌ قهریه‌ و یا بروز حوادث‌ غیرقابل‌ پیش‌بینی‌ که‌ وقوع‌ آن‌ از اراده‌ طرفین‌ خارج‌ است‌، تمام‌ یا قسمتی‌ از کارگاه‌ تعطیل‌ شود و انجام‌ تعهدات‌ کارگر یا کارفرما به‌طور موقت‌ غیرممکن‌ گردد، قراردادهای‌ کار با کارگران‌ تمام‌ یا آن‌ قسمت‌ از کارگاه‌ که‌ تعطیل‌ می‌شود به‌ حال‌ تعلیق‌ در می‌آید. تشخیص‌ موارد فوق با وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ است‌.
 ماده‌ 16ـ  قرارداد کارگرانی‌ که‌ مطابق‌ این‌ قانون‌ از مرخصی‌ تحصیلی‌ و یا دیگر مرخصی‌های‌ بدون‌ حقوق یا مزد استفاده‌ می‌کنند، در طول‌ مرخصی‌ و به‌ مدت‌ دو سال‌ به‌حال‌ تعلیق‌ درمی‌آید.
 تبصره‌ـ  مرخصی‌ تحصیلی‌ برای‌ دو سال‌ دیگر قابل‌ تمدید است‌.
 ماده‌ 17ـ  قرارداد کارگری‌ که‌ توقیف‌ می‌گردد و توقیف‌ وی‌ منتهی‌ به‌ حکم‌ محکومیت‌ نمی‌شود در مدت‌ توقیف‌ به‌ حال‌ تعلیق‌ در می‌آید و کارگر پس‌ از رفع‌ توقیف‌ به‌کار خود باز می‌گردد.
 ماده‌ 18ـ  چنانچه‌ توقیف‌ کارگر به‌سبب‌ شکایت‌ کارفرما باشد و این‌ توقیف‌ در مراجع‌ حل‌ اختلاف‌ منتهی‌ به‌ حکم‌ محکومیت‌ نگردد، مدت‌ آن‌ جزء سابقه‌ خدمت‌ کارگر محسوب‌ می‌شود و کارفرما مکلف‌ است‌ علاوه‌ بر جبران‌ ضرر و زیان‌ وارده‌ که‌ مطابق‌ حکم‌ دادگاه‌ به‌ کارگر می‌پردازد، مزد و مزایای‌ وی‌ را نیز پرداخت‌ نماید.
 تبصره‌ـ  کارفرما مکلف‌ است‌ تا زمانی‌ که‌ تکلیف‌ کارگر از طرف‌ مراجع‌ مذکور مشخص‌ نشده‌ باشد، برای‌ رفع‌  احتیاجات‌ خانواده‌ وی‌، حداقل‌ پنجاه‌ درصد از حقوق ماهیانه‌ او را به‌طور علی‌الحساب‌ به‌ خانواده‌اش‌ پرداخت‌ نماید.
 ماده‌ 19ـ  در دوران‌ خدمت‌ نظام‌وظیفه‌ قرارداد کار به‌ حالت‌ تعلیق‌ درمی‌آید،   ولی‌ کارگر باید حداکثر تا دو ماه‌ پس‌ از پایان‌ خدمت‌ به‌کار سابق‌ خود برگردد و چنانچه‌ شغل‌ وی‌ حذف‌ شده‌ باشد در شغلی‌ مشابه‌ آن‌ به‌کار مشغول‌ می‌شود
ماده‌ 20ـ  در هر یک‌  از موارد مذکور در مواد 15، 16، 17 و 19 چنانچه‌ کارفرماپس‌ از رفع‌ حالت‌ تعلیق‌ از پذیرفتن‌ کارگر خودداری‌ کند، این‌ عمل‌ در حکم‌ اخراج‌  غیرقانونی‌ محسوب‌ میشود و کارگر حق‌ دارد ظرف‌ مدت‌ 30 روز به‌ هیأت‌ تشخیص‌ مراجعه‌ نماید (در صورتی‌که‌ کارگر عذر موجه‌ نداشته‌ باشد) و هرگاه‌کارفرما نتواند ثابت‌ کند که‌ نپذیرفتن‌ کارگر مستند به‌ دلایل‌ موجه‌ بوده‌ است‌، به‌ تشخیص‌ هیأت‌ مزبور مکلف‌ به‌ بازگرداندن‌ کارگر به‌کار و پرداخت‌ حقوق یا مزد وی‌ از تاریخ‌ مراجعه‌ به‌ کارگاه‌ می‌باشد و اگر بتواند آن‌را اثبات‌ کند به‌ ازاء هر سال‌ سابقه‌ کار 45 روز آخرین‌ مزد به‌ وی‌ پرداخت‌ نماید.
 تبصره‌ـ  چنانچه‌ کارگر بدون‌ عذر موجه‌ حداکثر 30 روز پس‌ از رفع‌ حالت‌ تعلیق‌، آمادگی‌ خود را برای‌ انجام‌ کار به‌ کارفرما اعلام‌ نکند و یا پس‌ از مراجعه‌ و استنکاف‌ کارفرما، به‌ هیأت‌ تشخیص‌ مراجعه‌ ننماید، مستعفی‌ شناخته‌ می‌شود که‌ در این‌ صورت‌ کارگر مشمول‌ اخذ حق‌ سنوات‌ بازاء هر سال‌ یک‌ ماه‌ آخرین‌ حقوق خواهد بود.
مبحث‌ سوم‌ ـ خاتمه‌ قرارداد کار
 ماده‌ 21ـ  قرارداد کار به‌ یکی‌ از طرق زیر خاتمه‌ می‌یابد:
 الف‌ـ فوت‌ کارگر
 ب‌ـ بازنشستگی‌ کارگر
 ج‌ـ از کار افتادگی‌ کلی‌ کارگر
 دـ انقضاء مدت‌ در قراردادهای‌ کار با مدت‌ موقت‌ و عدم‌ تجدید صریح‌ یا ضمنی‌ آن‌
 ه‌ـ پایان‌ کار در قراردادهایی‌ که‌ مربوط‌ به‌کار معین‌ است‌
 وـ استعفای‌ کارگر.
 تبصره‌ـ  کارگری‌ که‌ استعفاء می‌کند موظف‌ است‌ یک‌ ماه‌ به‌کار خود ادامه‌ داده‌ و بدواً استعفای‌ خود را کتباً به‌ کارفرما اطلاع‌ دهد و در صورتی‌که‌ حداکثر ظرف‌ مدت‌ 15 روز انصراف‌ خود را کتباً به‌ کارفرما اعلام‌ نماید استعفای‌ وی‌ منتفی‌ تلقی‌ می‌شود و کارگر موظف‌ است‌ رونوشت‌ استعفا و انصراف‌ از آن‌را به‌ شورای‌ اسلامی‌ کارگاه‌ و یا انجمن‌ صنفی‌ و یا نماینده‌ کارگران‌ تحویل‌ دهد.
 ماده‌ 22ـ  در پایان‌ کار، کلیه‌ مطالباتی‌ که‌ ناشی‌ از قرارداد کار و مربوط‌ به‌ دوره‌ اشتغال‌ کارگر در موارد فوق است‌، به‌ کارگر و در صورت‌ فوت‌ او به‌ وارث‌ قانونی‌ وی‌ پرداخت‌ خواهد شد.
 تبصره‌ـ  تا تعیین‌ تکلیف‌ وراث‌ قانونی‌ و انجام‌ مراحل‌ اداری‌ و برقراری‌ مستمری‌ توسط‌ سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی‌، این‌ سازمان‌ موظف‌ است‌ نسبت‌ به‌ پراخت‌ حقوق متوفی‌ به‌ میزان‌ آخرین‌ حقوق دریافتی‌، به‌طور علی‌الحساب‌ و به‌ مدت‌ سه‌ ماه‌ به‌ عائله‌ تحت‌ تکفل‌ وی‌ اقدام‌ نماید.
 ماده‌ 23ـ  کارگر از لحاظ‌ دریافت‌ حقوق یا مستمری‌های‌ ناشی‌ از فوت‌، بیماری‌، بازنشستگی‌، بیکاری‌، تعلیق‌، ازکارافتادگی‌ کلی‌ و جزئی‌ و یا مقررات‌ حمایتی‌ و شرایط‌ مربوط‌ به‌ آنها تابع‌ قانون‌ تأمین‌ اجتماعی‌ خواهد بود.
 ماده‌ 24ـ  در صورت‌ خاتمه‌ قرارداد کار، کار معین‌ یا مدت‌ موقت‌، کارفرما مکلف‌ است‌ به‌ کارگری‌ که‌ مطابق‌ قرارداد، یک‌ سال‌ یا بیشتر، به‌کار اشتغال‌ داشته‌ است‌ برای‌ هر سال‌ سابقه‌، اعم‌ از متوالی‌ یا متناوب‌ براساس‌ آخرین‌ حقوق مبلغی‌ معادل‌ یک‌ ماه‌ حقوق به‌عنوان‌ مزایای‌ پایان‌ کار به‌ وی‌ پرداخت‌ نماید.
 ماده‌ 25ـ  هرگاه‌ قرارداد کار برای‌ مدت‌ موقت‌ و یا برای‌ انجام‌ کار معین‌، منعقد شده‌ باشد هیچ‌یک‌ از طرفین‌ به‌ تنهایی‌ حق‌ فسخ‌ آن‌را ندارد.
 تبصره‌ـ  رسیدگی‌ به‌ اختلافات‌ ناشی‌ از نوع‌ این‌ قراردادها در صلاحیت‌ هیأت‌های‌ تشخیص‌ و حل‌ اختلاف‌ است‌.
ماده‌ 26ـ  هر نوع‌ تغییر عمده‌ در شرایط‌ کار که‌ برخلاف‌ عرف‌ معمول‌ کارگاه‌ و یا محل‌ کار باشد پس‌ از اعلام‌ موافقت‌ کتبی‌ اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ محل‌، قابل‌ اجراست‌. در صورت‌ بروز اختلاف‌، رأی‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ قطعی‌ و لازم‌الاجرا است‌.
 ماده‌ 27ـ  هرگاه‌ کارگر در انجام‌ وظائف‌ محوله‌ قصور ورزد و یا آئین‌نامه‌های‌ انضباطی‌ کارگاه‌ را پس‌ از تذکرات‌ کتبی‌، نقض‌ نماید کارفرما حق‌ دارد در صورت‌ اعلام‌ نظر مثبت‌ شورای‌ اسلامی‌ کار علاوه‌ بر مطالبات‌ و حقوق معوقه‌ به‌ نسبت‌ هر سال‌ سابقه‌ کار معادل‌ یک‌ ماه‌ آخرین‌ حقوق کارگر را به‌عنوان‌ «حق‌ سنوات‌»  به‌ وی‌ پرداخته‌ و قرارداد کار را فسخ‌ نماید.
 در واحدهایی‌ که‌ فاقد شورای‌ اسلامی‌ کار هستند نظر مثبت‌ انجمن‌ صنفی‌ لازم‌ است‌. در هر مورد از موارد یاد شده‌ اگر مساله‌ با توافق‌ حل‌ نشد به‌ هیأت‌ تشخیص‌ ارجاع‌ و در صورت‌ عدم‌ حل‌ اختلاف‌ از طریق‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ رسیدگی‌ و اقدام‌ خواهد شد. در مدت‌ رسیدگی‌ مراجع‌ حل‌ اختلاف‌، قرارداد کار به‌ حالت‌ تعلیق‌ درمی‌آید.
 تبصره‌ 1ـ  کارگاههایی‌ که‌ مشمول‌ قانون‌ شورای‌ اسلامی‌ کار نبوده‌ و یا شورای‌ اسلامی‌ کار و یا انجمن‌ صنفی‌ در آن‌ تشکیل‌ نگردیده‌ باشد یا فاقد نماینده‌ کارگر باشند اعلام‌ نظر مثبت‌ هیأت‌ تشخیص‌ (موضوع‌ ماده‌ 158این‌ قانون‌) در فسخ‌ قرارداد کار الزامی‌ است‌.
 تبصره‌ 2ـ  موارد قصور و دستورالعملها و آئین‌نامه‌های‌ انضباطی‌ کارگاهها به‌موجب‌ مقرراتی‌ است‌ که‌ با پیشنهاد شورایعالی‌ کار به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ خواهد رسید.
 ماده‌ 28ـ  نمایندگان‌ قانونی‌ کارگران‌ و اعضای‌ شوراهای‌ اسلامی‌ کار و همچنین‌ داوطلبان‌ واجد شرایط‌ نمایندگی‌ کارگران‌ و شوراهای‌ اسلامی‌ کار، در مراحل‌ انتخاب‌ قبل‌ از اعلام‌ نظر قطعی‌ هیأت‌ تشخیص‌ (موضوع‌ ماده‌ 22 قانون‌ شوراهای‌ اسلامی‌ کار) و رأی‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌، کماکان‌ به‌ فعالیت‌ خود در همان‌ واحد ادامه‌ داده‌ و مانند سایر کارگران‌ مشغول‌ کار و همچنین‌ انجام‌ وظایف‌ و امور محوله‌ خواهند بود.
 تبصره‌ 1ـ  هیأت‌ تشخیص‌ و هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ پس‌ از دریافت‌ شکایت‌ در مورد اختلاف‌ فیمابین‌ نماینده‌ یا نمایندگان‌ قانونی‌ کارگران‌ و کارفرما، فوراً و خارج‌ از نوبت‌ به‌ موضوع‌ رسیدگی‌ و نظر نهایی‌ خود را اعلام‌ خواهند داشت‌. در هر صورت‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ موظف‌ است‌ حداکثر ظرف‌ مدت‌ یک‌ ماه‌ از تاریخ‌ دریافت‌ شکایت‌ به‌ موضوع‌ رسیدگی‌ نماید.
 تبصره‌ 2ـ  در کارگاههایی‌ که‌ شورای‌ اسلامی‌ کار تشکیل‌ نگردیده‌ و یا در مناطقی‌ که‌ هیأت‌ تشخیص‌ (موضوع‌ ماده‌ 22 قانون‌ شوراهای‌ اسلامی‌ کار) تشکیل‌ نشده‌ و یا اینکه‌ کارگاه‌ مورد نظر مشمول‌ قانون‌ شوراهای‌ اسلامی‌ کار نمی‌باشد، نمایندگان‌ کارگران‌ و یا نمایندگان‌ انجمن‌ صنفی‌، قبل‌ از اعلام‌ نظر قطعی‌ هیأت‌ تشخیص‌ (موضوع‌ ماده‌ 22 قانون‌ شوراهای‌ اسلامی‌ کار) و رأی‌ نهایی‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ کماکان‌ به‌ فعالیّت‌ خود در همان‌ واحد ادامه‌ داده‌ و مشغول‌ کار و همچنین‌ انجام‌ وظایف‌ و امور محوله‌ خواهند بود
مبحث‌ چهارم‌ ـ جبران‌ خسارت‌ از هر قبیل‌ و پرداخت‌ مزایای‌ پایان‌ کار
 ماده‌ 29ـ  در صورتیکه‌ بنا به‌ تشخیص‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ کارفرما، موجب‌ تعلیق‌ قرارداد از ناحیه‌ کارگر شناخته‌ شود کارگر استحقاق دریافت‌ خسارت‌ ناشی‌ از تعلیق‌ را خواهد داشت‌ و کارفرما مکلف‌ است‌ کارگر تعلیقی‌ از کار را به‌کار سابق‌  وی‌ باز گرداند.
 ماده‌ 30ـ  چنانچه‌ کارگاه‌ بر اثر قوه‌ قهریه‌ (زلزله‌، سیل‌ و امثال‌ اینها) و یا حوادث‌ غیرقابل‌ پیش‌بینی‌ (جنگ‌ و نظایر آن‌) تعطیل‌ گردد و کارگران‌ آن‌ بیکار شوند پس‌ از فعالیت‌ مجدد کارگاه‌، کارفرما مکلف‌ است‌ کارگران‌ بیکار شده‌ را در همان‌ واحد بازسازی‌ شده‌ و مشاغلی‌ که‌ در آن‌ به‌وجود می‌آید به‌کار اصلی‌ بگمارد.
 تبصره‌ـ  دولت‌ مکلف‌ است‌ با توجه‌ به‌ اصل‌ بیست‌ و نهم‌ قانون‌ اساسی‌ و با استفاده‌ از درآمدهای‌ عمومی‌ و درآمدهای‌ حاصل‌ از مشارکت‌ مردم‌ و نیز از طریق‌ ایجاد صندوق بیمه‌ بیکاری‌ نسبت‌ به‌ تأمین‌ معاش‌ کارگران‌ بیکار شده‌ کارگاههای‌ موضوع‌ ماده‌ 4 این‌ قانون‌ و با توجه‌ به‌ بند 2 اصل‌ چهل‌ و سوم‌ قانون‌ اساسی‌ امکانات‌ لازم‌ را برای‌ اشتغال‌ مجدد آنان‌ فراهم‌ نماید.
 ماده‌ 31ـ  چنانچه‌ خاتمه‌ قرارداد کار به‌لحاظ‌ از کارافتادگی‌ کلی‌ و یا بازنشستگی‌ کارگر باشد، کارفرما باید براساس‌ آخرین‌ مزد کارگر به‌ نسبت‌ هر سال‌ سابقه‌ خدمت‌ حقوقی‌ به‌ میزان‌ 30 روز مزد به‌ وی‌ پرداخت‌ نماید.
 این‌ وجه‌ علاوه‌ بر مستمری‌ ازکارافتادگی‌ و یا بازنشستگی‌ کارگر است‌ که‌ توسط‌ سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی‌ پرداخت‌ می‌شود.
 ماده‌ 32ـ  اگر خاتمه‌ قرارداد کار در نتیجه‌، کاهش‌ تواناییهای‌ جسمی‌ و فکری‌ ناشی‌ از کار کارگر باشد (بنا به‌ تشخیص‌ کمیسیون‌ پزشکی‌ سازمان‌ بهداشت‌ و درمان‌ منطقه‌ با معرفی‌ شورای‌ اسلامی‌ کار و یا نمایندگان‌ قانونی‌ کارگر) کارفرما مکلف‌ است‌ به‌ نسبت‌ هر سال‌ سابقه‌ خدمت‌، معادل‌ دو ماه‌ آخرین‌ حقوق به‌ وی‌ پرداخت‌ نماید.
 ماده‌ 33ـ  تشخیص‌ موارد ازکارافتادگی‌ کلی‌ و جزئی‌ و یا بیماریهای‌ ناشی‌ از کار یا ناشی‌ از غیر کار و فوت‌ کارگر و میزان‌ قصور کارفرما در انجام‌ وظایف‌ محوله‌ قانونی‌ که‌ منجر به‌ خاتمه‌ قرارداد کار می‌شود، براساس‌ ضوابطی‌ خواهد بود که‌ به‌ پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید
   
  
   
فصل‌ سوم‌: شرایط‌ کار
مبحث‌ اول‌ ـ حق‌السعی‌
 ماده‌ 34ـ  کلیه‌ دریافتهای‌ قانونی‌ که‌ کارگر به‌ اعتبار قرارداد کار اعم‌ از مزد یا حقوق، کمک‌ عائله‌مندی‌، هزینه‌های‌ مسکن‌، خواربار، ایاب‌ و ذهاب‌، مزایای‌ غیرنقدی‌، پاداش‌ افزایش‌ تولید، سود سالانه‌ و نظایر آنها در یافت‌ می‌نماید را  حق‌السعی‌  می‌نامند.
 ماده‌ 35ـ  مزد  عبارت‌ است‌ از وجوه‌ نقدی‌ یا غیرنقدی‌ و یا مجموع‌ آنها که‌ در مقابل‌ انجام‌ کار به‌ کارگر پرداخت‌ می‌شود.
 تبصره‌ 1ـ  چنانچه‌ مزد با ساعات‌ انجام‌ کار مرتبط‌ باشد،  مزد ساعتی‌  و در صورتی‌که‌ براساس‌ میزان‌ انجام‌ کار و یا محصول‌ تولیدشده‌ باشد،  کارمزد  و چنانچه‌ براساس‌ محصول‌ تولیدشده‌ و یا میزان‌ انجام‌ کار در زمان‌ معین‌ باشد،  کارمزد ساعتی‌ ، نامیده‌ می‌شود.
 تبصره‌ 2ـ  ضوابط‌ و مزایای‌ مربوط‌ به‌ مزد ساعتی‌، کارمزد ساعتی‌ و کارمزد و مشاغل‌ قابل‌ شمول‌ موضوع‌ این‌ ماده‌ که‌ با پیشنهاد شورایعالی‌ کار به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ خواهد رسید تعیین‌ می‌گردد.  حداکثر ساعات‌ کار موضوع‌ ماده‌ فوق نباید از حداکثر ساعت‌ قانونی‌ کار تجاوز نماید.
 ماده‌ 36ـ  مزد ثابت‌ ، عبارت‌ است‌ از مجموع‌ مزد شغل‌ و مزایای‌ ثابت‌ پرداختی‌ به‌تبع‌ شغل‌.
 تبصره‌ 1ـ  در کارگاههایی‌ که‌ دارای‌ طرح‌ طبقه‌بندی‌ و ازیابی‌ مشاغل‌ نیستند منظور از  مزایای‌ ثابت‌ پرداختی‌ به تبع‌ شغل‌ ، مزایایی‌ است‌ که‌ برحسب‌ ماهیت‌ شغل‌ یا محیط‌ کار و برای‌ ترمیم‌ مزد در ساعات‌ عادی‌ کار پرداخت‌ می‌گردد از قبیل‌ مزایای‌ سختی‌ کار، مزایای‌ سرپرستی‌، فوق العاده‌ شغل‌ و غیره‌.
 تبصره‌ 2ـ  در کارگاههایی‌ که‌ طرح‌ طبقه‌بندی‌ مشاغل‌ به‌ مرحله‌ اجراء درآمده‌ است‌ مزد گروه‌ و پایه‌،  مزد مبنا  را تشکیل‌ می‌دهد.
 تبصره‌ 3ـ  مزایای‌ رفاهی‌ و انگیزه‌ای‌ از قبیل‌ کمک‌ هزینه‌ مسکن‌، خواربار  و کمک‌عائله‌مندی‌، پاداش‌ افزایش‌ تولید و سود سالانه‌ جزو  مزد ثابت‌  و  مزد مبنا محسوب‌ نمی‌شود.
 ماده‌ 37ـ  مزد باید در فواصل‌ زمانی‌ مرتب‌ و در روز غیرتعطیل‌ و ضمن‌ ساعات‌ کار به‌ وجه‌نقد رایج‌ کشور یا با تراضی‌ طرفین‌ به‌وسیله‌ چک‌ عهده‌ بانک‌ و با رعایت‌ شرایط‌ ذیل‌ پرداخت‌ شود:
 الف‌ـ چنانچه‌ براساس‌ قرارداد یا عرف‌ کارگاه‌، مبلغ‌ مزد به‌صورت‌ روزانه‌ یا ساعتی‌ تعیین‌ شده‌ باشد، پرداخت‌ آن‌ باید پس‌ از محاسبه‌ در پایان‌ روز یا هفته‌ یا پانزده‌ روز یکبار به‌ نسبت‌ ساعات‌ کار و یا روزهای‌ کارکرد صورت‌ گیرد.
 ب ـ در صورتی که‌ براساس‌ قرارداد یا عرف‌ کارگاه‌، پرداخت‌ مزد به‌صورت‌ ماهانه‌ باشد،این‌ پرداخت‌ باید در آخر ماه‌ صورت‌ گیرد. در این‌ حالت‌ مزد مذکور حقوق نامیده‌ می‌شود.
تبصره‌ـ  در ماههای‌ سی‌ و یک‌ روزه‌ مزایا و حقوق باید براساس‌ سی‌ ویک‌ روز محاسبه‌ و به‌ کارگر پرداخت‌ شود.
 ماده‌ 38ـ  برای‌ انجام‌ کار مساوی‌ که‌ در شرایط‌ مساوی‌ در یک‌ کارگاه‌ انجام‌ می‌گیرد باید به‌ زن‌ و مرد مزد مساوی‌ پرداخت‌ شود. تبعیض‌ در تعیین‌ میزان‌ مزد براساس‌ سن‌، جنس‌، نژاد و قومیت‌ و اعتقادات‌ سیاسی‌ و مذهبی‌ ممنوع‌ است‌.
 ماده‌ 39ـ  مزد و مزایای‌  کارگرانی‌ که‌ به‌صورت‌ نیمه‌وقت‌ و یا کمتر از ساعات‌ قانونی‌ تعیین‌ شده‌ به‌کار اشتغال‌ دارند به‌ نسبت‌ ساعات‌ کار انجام‌ یافته‌ محاسبه‌ و پرداخت‌ می‌شود.
 ماده‌ 40ـ  در مواردی‌ که‌  با توافق‌ طرفین‌ قسمتی‌ از مزد به‌صورت‌ غیرنقدی‌ پرداخت‌ می‌شود، باید ارزش‌ نقدی‌ تعیین‌ شده‌ برای‌ این‌گونه‌ پرداختها منصفانه‌ و معقول‌ باشد.
 ماده‌ 41ـ  شورایعالی‌ کار همه‌ ساله‌ موظف‌ است‌، میزان‌ حداقل‌ مزد کارگران‌ را برای‌ نقاط‌ مختلف‌ کشور و یا صنایع‌ مختلف‌ با توجه‌ به‌ معیارهای‌ ذیل‌ تعیین‌ نماید:
 1ـ حداقل‌ مزد کارگران‌ با توجه‌ به‌ درصد تورمی‌ که‌ از طرف‌ بانک‌ مرکزی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران‌ اعلام‌ می‌شود.
 2ـ حداقل‌ مزد بدون‌ آنکه‌ مشخصات‌ جسمی‌ و روحی‌ کارگران‌ و ویژگی‌های‌ کار محول‌ شده‌ را مورد توجه‌ قرار دهد باید به‌ اندازه‌ای‌ باشد تا زندگی‌ یک‌ خانواده‌، که‌ تعداد متوسط‌ آن‌ توسط‌ مراجع‌ رسمی‌ اعلام‌ می‌شود را تأمین‌  نماید.
 تبصره‌ـ  کارفرمایان‌ موظف‌اند که‌ در ازای‌ انجام‌ کار در ساعات‌ تعیین‌ شده‌ قانونی‌ به‌ هیچ‌ کارگری‌ کمتر از حداقل‌ مزد تعیین‌ شده‌ جدید پرداخت‌ ننمایند و در صورت‌ تخلف‌، ضامن‌ تأدیه‌ مابه‌التفاوت‌ مزد پرداخت‌ شده‌ و حداقل‌ مزد جدید می‌باشند.
 ماده‌ 42ـ  حداقل‌ مزد موضوع‌ ماده‌ 41 این‌ قانون‌ منحصراً باید به‌صورت‌ نقدی‌ پرداخت‌ شود. پرداختهای‌ غیرنقدی‌ به‌ هر صورت‌ که‌ در قراردادها پیش‌بینی‌ می‌شود به‌عنوان‌ پرداختی‌ تلقی‌ می‌شود که‌ اضافه‌ بر حداقل‌ مزد است‌.
 ماده‌ 43ـ  کارگران‌ کارمزد برای‌ روزهای‌ جمعه‌ و تعطیلات‌ رسمی‌ و مرخصی‌، استحقاق دریافت‌ مزد را دارند و مأخذ محاسبه‌ میانگین‌ کارمزد آنها در روزهای‌ کارکرد آخرین‌ ماه‌ کار آنهاست‌. مبلغ‌ پرداختی‌ در هر حال‌ نباید کمتر از حداقل‌ مزد قانونی‌ باشد.
 ماده‌ 44ـ  چنانچه‌ کارگر به‌ کارفرمای‌ خود مدیون‌ باشد در قبال‌ این‌ دیون‌ وی‌، تنها می‌توان‌ مازاد بر حداقل‌ مزد را به‌موجب‌ حکم‌ دادگاه‌ برداشت‌ نمود. در هر حال‌  این‌ مبلغ‌ نباید از یک‌چهارم‌ کل‌ مزد کارگر بیشتر باشد.
 تبصره‌ـ  نفقه‌ و کسوه‌ افراد واجب‌النفقه‌ کارگر از قاعده‌ مستثنی‌ و تابع‌ مقررات‌ قانون‌ مدنی‌ می‌باشدماده‌ 45ـ  کارفرما فقط‌ در موارد ذیل‌ می‌تواند از مزد کارگر برداشت‌ نماید:
الف‌ـ موردی‌ که‌ قانون‌ صراحتاً اجازه‌ داده‌ باشد.
 ب‌ـ هنگامی‌ که‌ کارفرما به‌عنوان‌ مساعده‌ وجهی‌ به‌ کارگر داده‌ باشد.
 ج‌ـ اقساط‌ وامهایی‌ که‌ کارفرما به‌ کارگر داده‌ است‌ طبق‌ ضوابط‌ مربوطه‌.
 دـ چنانچه‌ در اثر اشتباه‌ محاسبه‌ مبلغی‌ اضافه‌ پرداخت‌ شده‌ باشد.
 ه‌ـ مال‌الاجاره‌ خانه‌ سازمانی‌ (که‌ میزان‌ آن‌ با توافق‌ طرفین‌ تعیین‌ گردیده‌ است‌)در صورتی‌که‌ اجاره‌ای‌ باشد با توافق‌ طرفین‌ تعیین‌ می‌گردد.
 وـ وجوهی‌ که‌ پرداخت‌ آن‌ از طرف‌ کارگر برای‌ خرید اجناس‌ ضروری‌ از شرکت‌ تعاونی‌ مصرف‌ همان‌ کارگاه‌ تعهد شده‌ است‌.
 تبصره‌ـ  هنگام‌ دریافت‌ وام‌ مذکور در بند ج‌ با توافق‌ طرفین‌ باید میزان‌ اقساط‌ پرداختی‌ تعیین‌ گردد.
 ماده‌ 46ـ  به‌ کارگرانی‌ که‌ به‌موجب‌ قرارداد یا موافقت‌ بعدی‌ به‌ مأموریتهای‌ خارج‌ از محل‌ خدمت‌  اعزام‌ می‌شوند فوق‌العاده‌ مأموریت‌ تعلق‌ می‌گیرد. این‌ فوق‌العاده‌ نباید کمتر از مزد ثابت‌ یا مزد مبنای‌ روزانه‌ کارگران‌ باشد. همچنین‌ کارفرما مکلف‌ است‌ وسیله‌ یا هزینه‌ رفت‌ و برگشت‌ آنها را تأمین‌ نماید.
 تبصره‌ـ  مأموریت‌ به‌ موردی‌ اطلاق می‌شود که‌ کارگر برای‌ انجام‌ کار حداقل‌ 50 کیلومتر از محل‌ کارگاه‌ اصلی‌ دور شود و یا ناگزیر باشد حداقل‌ یک‌ شب‌ در محل‌ مأموریت‌ توقف‌ نماید.
 ماده‌ 47ـ  به‌منظور ایجاد انگیزه‌ برای‌ تولید بیشتر و کیفیت‌ بهتر و تقلیل‌ ضایعات‌ و افزایش‌ علاقمندی‌ و بالابردن‌ سطح‌ درآمد کارگران‌، طرفین‌، قرارداد دریافت‌ و پرداخت‌ پاداش‌ افزایش‌ تولید را مطابق‌ آئین‌نامه‌ای‌ که‌ به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ تعیین‌ می‌شود منعقد می‌نمایند.
 ماده‌ 48ـ  به‌منظور جلوگیری‌ از بهره‌کشی‌ از کار دیگری‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ موظف‌ است‌ نظام‌ ارزیابی‌ و طبقه‌بندی‌ مشاغل‌ را با استفاده‌ از استاندارد مشاغل‌ و عرف‌ مشاغل‌ کارگری‌ در کشور تهیه‌ نماید و به‌ مرحله‌ اجراء درآورد.
 ماده‌ 49ـ  به‌منظور استقرار مناسبات‌ صحیح‌ کارگاه‌ با بازار کار در زمینه‌ مزد و مشخص‌ بودن‌ شرح‌ وظایف‌ و دامنه‌ مسئولیت‌ مشاغل‌ مختلف‌ در کارگاه‌، کارفرمایان‌ مشمول‌ این‌ قانون‌ موظف‌اند با همکاری‌ کمیته‌ طبقه‌بندی‌ مشاغل‌ کارگاه‌ و یا موسسات‌ ذیصلاح‌ طرح‌ طبقه‌بندی‌ مشاغل‌ را تهیه‌ کنند و پس‌ از تأیید وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ به‌ مرحله‌ اجراء درآورند.
 تبصره‌ 1ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ دستورالعمل‌ و آئین‌نامه‌های‌ اجرائی‌ طرح‌ ارزیابی‌ مشاغل‌ کارگاههای‌ مشمول‌ این‌ ماده‌ را که‌ ناظر به‌ تعداد کارگران‌ و تاریخ‌ اجرای‌ طرح‌ است‌ تعیین‌ و اعلام‌ خواهد کرد
تبصره‌ 2ـ  صلاحیت‌ موسسات‌ و افرادی‌ که‌ به‌ تهیه‌ طرحهای‌ طبقه‌بندی‌ مشاغل‌ در کارگاهها می‌پردازند باید مورد تأیید وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ باشد.
 تبصره‌ 3ـ  اختلافات‌ ناشی‌ از اجرای‌ طرح‌ طبقه‌بندی‌ مشاغل‌ با نظر وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌  در هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ قابل‌ رسیدگی‌ است‌.
 ماده‌ 50ـ  چنانچه‌ کارفرمایان‌ مشمول‌ این‌ قانون‌ در مهلت‌های‌ تعیین‌ شده‌ از طرف‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ مشاغل‌ کارگاههای‌ خود را ارزیابی‌ نکرده‌ باشند وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌، انجام‌ این‌  امر را به‌ یکی‌ از دفاتر موسسات‌ مشاور فنی‌ ارزیابی‌ مشاغل‌ و یا اشخاص‌ صاحب‌ صلاحیت‌ (موضوع‌ تبصره‌ 2 ماده‌ 49) واگذار خواهد کرد.
 تبصره‌ـ  کارفرما علاوه‌ بر پرداخت‌ هزینه‌های‌ مربوط‌ به‌ این‌ امر مکلف‌ به‌ پرداخت‌ جریمه‌ای‌ معادل‌ 50% هزینه‌های‌ مشاوره‌ به‌حساب‌ درآمد عمومی‌ کشور نزد خزانه‌داری‌ کل‌ است‌. از تاریخی‌ که‌ توسط‌ وزارت‌ کار و ا مور اجتماعی‌ تعیین‌ می‌شود کارفرما باید مابه‌التفاوت‌ احتمالی‌ مزد ناشی‌ از اجرای‌ طرح‌ ارزیابی‌ مشاغل‌ را بپردازد.
مبحث‌ دوم‌ ـ مدت‌
 ماده‌ 51ـ  ساعت‌ کار در این‌ قانون‌ مدت‌ زمانی‌ است‌ که‌ کارگر نیرو یا وقت‌ خود را به‌منظور انجام‌ کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد. به‌ غیر از مواردی‌ که‌ در این‌ قانون‌ مستثنی‌ شده‌ است‌ ساعات‌ کار کارگران‌ در شبانه‌روز نباید از 8 ساعت‌ تجاوز نماید.
 تبصره‌ 1ـ  کارفرما با توافق‌ کارگران‌، نماینده‌ یا نمایندگان‌ قانونی‌ آنان‌ می‌تواند ساعات‌ کار را در بعضی‌ از روزهای‌ هفته‌ کمتر از میزان‌ مقرر و در دیگر روزها اضافه‌ بر این‌ میزان‌ تعیین‌ کند به‌ شرط‌ آنکه‌ مجموع‌ ساعات‌ کار هر هفته‌ از 44 ساعت‌ تجاوز نکند.
 تبصره‌ 2ـ  در  کارهای‌ کشاورزی‌  کارفرما می‌تواند با توافق‌ کارگران‌ نماینده‌ یا نمایندگان‌ قانونی‌ آنان‌ ساعات‌ کار در شبانه‌روز با توجه‌ به‌ کار، عرف‌ و فصول‌ مختلف‌ تنظیم‌ نماید.
 ماده‌ 52ـ  در  کارهای‌ سخت‌ و زیان‌آور و زیرزمینی‌ ، ساعات‌ کار نباید از شش‌ ساعت‌ در روز و 36 ساعت‌ در هفته‌ تجاوز نماید.
 تبصره‌ـ  کارهای‌ سخت‌ و زیان‌آور و زیرزمینی‌ به‌موجب‌ آئین‌نامه‌ای‌ خواهد بود که‌ توسط‌ شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار و شورایعالی‌ کار تهیه‌ و به‌ تصویب‌ وزرای‌ کار و امور اجتماعی‌ و بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ خواهد رسید.
 ماده‌ 53ـ  کار روز  کارهایی‌ است‌ که‌ زمان‌ انجام‌ آن‌ از ساعت‌ 6 بامداد تا 22 می‌باشد و  کار شب‌  کارهایی‌ است‌ که‌ زمان‌ انجام‌ آن‌ بین‌ 22 تا 6 بامداد قرار دارد.
 کار مختلط‌  نیز کارهایی‌ است‌ که‌ بخشی‌ از ساعات‌ انجام‌ آن‌ در روز و قسمتی‌ از آن‌ در شب‌ واقع‌ می‌شود.
 در کارهای‌ مختلط‌، ساعاتی‌ که‌ جزء کار شب‌ محسوب‌ می‌شود کارگر از فوق‌العاده‌ موضوع‌ ماده‌ 58 این‌ قانون‌ استفاده‌ می‌نماید.
 ماده‌ 54ـ  کار متناوب‌  کاری‌ است‌ که‌ نوعاً در ساعات‌ متوالی‌ انجام‌ نمی‌یابد، بلکه‌ در ساعات‌ معینی‌ از شبانه‌روز صورت‌ می‌گیرد.
 تبصره‌ـ  فواصل‌ تناوب‌ کار در اختیار کارگر است‌ و حضور او در کارگاه‌ الزامی‌ نیست‌. در کارهای‌ متناوب‌، ساعات‌ کار و فواصل‌ تناوب‌ و نیز کار اضافی‌ نباید از هنگام‌ شروع‌ تا خاتمه‌ جمعاً از 15 ساعت‌ در شبانه‌ روز بیشتر باشد. ساعت‌ شروع‌ و خاتمه‌ کار و فواصل‌ تناوب‌ با توافق‌ طرفین‌ و نوع‌ کار و عرف‌ کارگاه‌ تعیین‌ می‌گردد.
 ماده‌ 55ـ   کار نوبتی‌  عبارت‌ است‌ از کاری‌ که‌ در طول‌ ماه‌ گردش‌ دارد، به‌ نحوی‌ که‌ نوبتهای‌ آن‌ در صبح‌ یا عصر یا شب‌ واقع‌ می‌شود.
ماده‌ 56ـ  کارگری‌ که‌ در طول‌ ماه‌ به‌طور نوبتی‌ کار می‌کند و نوبتهای‌ کار وی‌ در صبح‌ و عصر واقع‌ می‌شود 10% و چنانچه‌ نوبتها در صبح‌ و عصر و شب‌ قرار گیرد، 15% و در صورتی‌که‌ نوبتها به‌ صبح‌ و شب‌ و یا عصر و شب‌ بیافتد 5/22% علاوه‌ بر مزد به‌عنوان‌ فوقالعاده‌ نوبت‌ کاری‌ دریافت‌ خواهد کرد.
 ماده‌ 57ـ  در کار نوبتی‌ ممکن‌ است‌ ساعات‌ کار از 8 ساعت‌ در شبانه‌ روز و چهل‌وچهار ساعت‌ در هفته‌ تجاوز نماید، لکن‌ جمع‌ ساعات‌ کار در چهار هفته‌ متوالی‌ نباید از 176 ساعت‌ تجاوز کند.
 ماده‌ 58ـ  برای‌ هر ساعت‌ کار در شب‌ تنها به‌ کارگران‌ غیرنوبتی‌ 35% اضافه‌ بر مزد ساعت‌ کار عادی‌ تعلق‌ می‌گیرد.
 ماده‌ 59ـ  در شرایط‌ عادی‌ ارجاع‌  کار اضافی‌  به‌ کارگر با شرایط‌ ذیل‌ مجاز است‌:
 الف‌ـ موافقت‌ کارگر
 ب‌ـ پرداخت‌ 40% اضافه‌ بر مزد هر ساعت‌ کار عادی‌.
 تبصره‌ـ  ساعات‌ کار اضافی‌ ارجاعی‌ به‌ کارگران‌ نباید از 4 ساعت‌ در روز تجاوز نماید (مگر در موارد استثنایی‌ با توافق‌ طرفین‌).
 ماده‌ 60ـ  ارجاع‌ کار اضافی‌ با تشخیص‌ کارفرما به‌ شرط‌ پرداخت‌ اضافه‌ کاری‌ (موضوع‌ بند ب‌ ماده‌ 59) و برای‌ مدتی‌ که‌ جهت‌ مقابله‌ با اوضاع‌ و احوال‌ ذیل‌ ضرورت‌ دارد مجاز است‌ و حداکثر اضافه‌ کاری‌ موضوع‌ این‌ ماده‌ 8 ساعت‌ در روز خواهد بود (مگر در موارد استثنایی‌ با توافق‌ طرفین‌).
 الف‌ـ جلوگیری‌ از حوادث‌ قابل‌ پیش‌بینی‌ و یا ترمیم‌ خسارتی‌ که‌ نتیجه‌ حوادث‌ مذکور است‌.
 ب‌ـ اعاده‌ فعالیت‌ کارگاه‌، در صورتی‌که‌ فعالیت‌ مذکور به‌علت‌ بروز حادثه‌ یا اتفاق طبیعی‌ از قبیل‌، سیل‌، زلزله‌، و یا اوضاع‌ و احوال‌ غیر قابل‌ پیش‌بینی‌ دیگر قطع‌ شده‌ باشد.
 تبصره‌ 1ـ  پس‌ از انجام‌ کار اضافی‌ در موارد فوق، کارفرما مکلف‌ است‌ حداکثر ظرف‌ مدت‌ 48 ساعت‌، موضوع‌ را به‌ اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ اطلاع‌ دهد تا ضرورت‌ کار اضافی‌ و مدت‌ آن‌ تعیین‌ شود.
 تبصره‌ 2ـ  در صورت‌ عدم‌ تایید ضرورت‌ کار اضافی‌ توسط‌ اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ محل‌، کارفرما مکلف‌ به‌ پرداخت‌ غرامت‌ و خسارات‌ وارده‌ به‌ کارگر خواهد بود.
 ماده‌ 61ـ  ارجاع‌ کار اضافی‌ به‌ کارگرانی‌ که‌ کار شبانه‌ یا کارهای‌ خطرناک‌ و سخت‌ و زیان‌آور انجام‌ می‌دهند ممنوع‌ است‌.
مبحث‌ سوم‌ ـ تعطیلات‌ و مرخصی‌ها
 ماده‌ 62ـ  روز جمعه‌، روز تعطیل‌ هفتگی‌ کارگران‌ با استفاده‌ از مزد می‌باشد.
 تبصره‌ 1ـ  در امور مربوط‌ به‌ خدمات‌ عمومی‌ نظیر آب‌، برق، اتوبوسرانی‌ و یا در کارگاههایی‌ که‌ حسب‌ نوع‌ یا ضرورت‌ کار و یا توافق‌ طرفین‌، به‌طور مستمر روز دیگری‌ برای‌ تعطیل‌ تعیین‌ شود همان‌ روز در حکم‌ روز تعطیل‌ هفتگی‌ خواهد بود و به‌ هر حال‌ تعطیل‌ یک‌ روز معین‌ در هفته‌ اجباری‌ است‌.
 کارگرانی‌ که‌ به‌ هر عنوان‌ به‌ این‌ ترتیب‌ روزهای‌ جمعه‌ کار می‌کنند، در مقابل‌ عدم‌ استفاده‌ از تعطیل‌ روز جمعه‌ 40% اضافه‌ بر مزد دریافت‌ خواهند کرد.
 تبصره‌ 2ـ  در صورتی‌که‌ روزهای‌ کار در هفته‌ کمتر از شش‌ روز باشد، مزد روز تعطیل‌ هفتگی‌ کارگر معادل‌ یک‌ششم‌ مجموع‌ مزد یا حقوق دریافتی‌ وی‌ در روزهای‌ کار در هفته‌ خواهد بود.
 تبصره‌ 3ـ  کارگاههایی‌ که‌ با انجام‌ 5 روز کار در هفته‌ و 44 ساعت‌ کار قانونی‌ کارگرانشان‌ از دو روز تعطیل‌ استفاده‌ می‌کنند، مزد هر یک‌ از دو روز تعطیل‌ هفتگی‌ برابر با مزد روزانه‌ کارگران‌ خواهد بود.
 ماده‌ 63ـ  علاوه‌ بر تعطیلات‌ رسمی‌ کشور، روز کارگر (11 اردیبهشت‌) نیز جزء تعطیلات‌ رسمی‌ کارگران‌ به‌ حساب‌ می‌آید.
 ماده‌ 64ـ  مرخصی‌ استحقاقی‌ سالانه‌ کارگران‌ با استفاده‌ از مزد و احتساب‌ چهار روز جمعه‌، جمعا یک‌ماه‌ است‌. سایر روزهای‌ تعطیل‌ جزء ایام‌ مرخصی‌ محسوب‌ نخواهد شد. برای‌ کار کمتر از یک‌سال‌ مرخصی‌ مزبور به‌ نسبت‌ مدت‌ کار انجام‌ یافته‌ محاسبه‌ می‌شود.
 ماده‌ 65ـ  مرخصی‌ سالیانه‌ کارگرانی‌ که‌ به‌ کارهای‌ سخت‌ و زیان‌آور اشتغال‌ دارند 5 هفته‌ می‌باشد. استفاده‌ از این‌ مرخصی‌، حتی‌الامکان‌ در دو نوبت‌ و در پایان‌ هر شش‌ماه‌ کار صورت‌ می‌گیرد.
 ماده‌ 66ـ  کارگر نمی‌تواند بیش‌ از 9 روز از مرخصی‌ سالانه‌ خود را ذخیره‌ کند.
 ماده‌ 67ـ  هر کارگر حق‌ دارد به‌منظور ادای‌ فریضه‌ حج‌ واجب‌ در تمام‌ مدت‌ کار خویش‌ فقط‌ برای‌ یک‌ نوبت‌ یک‌ماه‌ به‌عنوان‌ مرخصی‌ استحقاقی‌ یا مرخصی‌ بدون‌ حقوق استفاده‌ نماید.
 ماده‌ 68ـ  میزان‌ مرخصی‌ استحقاقی‌ کارگران‌ فصلی‌ برحسب‌ ماههای‌ کارکرد تعیین‌ می‌شود.
 ماده‌ 69ـ  تاریخ‌ استفاده‌ از مرخصی‌ با توافق‌ کارگر و کارفرما تعیین‌ می‌شود در صورت‌ اختلاف‌ بین‌ کارگر و کارفرما نظر اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ محل‌ لازم‌الاجراء است‌.
 تبصره‌ـ  در مورد کارهای‌ پیوسته‌ (زنجیره‌ای‌) و تمامی‌ کارهایی‌ که‌ همواره‌ حضور حداقل‌ معینی‌ از کارگران‌ در روزهای‌ کار را اقتضا می‌نماید، کارفرما مکلف‌ است‌ جدول‌ زمانی‌ استفاده‌ از مرخصی‌ کارگران‌ را ظرف‌ سه‌ ماه‌ آخر هر سال‌ برای‌ سال‌ بعد تنظیم‌ و پس‌ از  تایید شورای‌ اسلامی‌ کار یا انجمن‌ صنفی‌ یا نماینده‌ کارگران‌ اعلام‌ نماید.اده‌ 70ـ  مرخصی‌ کمتر از یک‌ روز کار جزء مرخصی‌ استحقاقی‌ منظور می‌شود.
 ماده‌ 71ـ  در صورت‌ فسخ‌ یا خاتمه‌ قرارداد کار یا بازنشستگی‌ و ازکارافتادگی‌ کلی‌ کارگر و یا تعطیل‌ کارگاه‌ مطالبات‌ مربوط‌ به‌ مدت‌ مرخصی‌ استحقاقی‌ کارگر به‌ وی‌ و در صورت‌ فوت‌ او به‌ ورثه‌ او پرداخت‌ می‌شود.
 ماده‌ 72ـ  نحوه‌ استفاده‌ از مرخصی‌ بدون‌ حقوق کارگران‌ و مدت‌ آن‌ و شرایط‌ برگشت‌ آنها به‌کار پس‌ از استفاده‌ از مرخصی‌ با توافق‌ کتبی‌ کارگر یا نماینده‌ قانونی‌ او و کارفرما تعیین‌ خواهد شد.
 ماده‌ 73ـ  کلیه‌ کارگران‌  در موارد ذیل‌ حق‌ برخورداری‌ از سه‌ روز مرخصی‌ با استفاده‌ از مزد را دارند:
 الف‌ـ ازدواج‌ دایم‌
 ب‌ـ فوت‌ همسر، پدر، مادر و فرزندان‌.
 ماده‌ 74ـ  مدت‌ مرخصی‌ استعلاجی‌، با تأیید سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی‌، جزء سوابق‌ کار و بازنشستگی‌ کارگران‌ محسوب‌ خواهد شد.
مبحث‌ چهارم‌ ـ شرایط‌ کار زنان‌
 ماده‌ 75ـ  انجام‌ کارهای‌ خطرناک‌، سخت‌ و زیان‌آور و نیز حمل‌ بار بیشتر از حد مجاز با دست‌ و بدون‌ استفاده‌ از وسایل‌ مکانیکی‌، برای‌ کارگران‌ زن‌ ممنوع‌ است‌. دستورالعمل‌ و تعیین‌ نوع‌ و میزان‌ این‌ قبیل‌ موارد با پیشنهاد شورایعالی‌ کار به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ خواهد رسید.
 ماده‌ 76ـ  مرخصی‌ بارداری‌ و زایمان‌ کارگران‌ زن‌ جمعاً 90 روز است‌. حتی‌الامکان‌ 45 روز از این‌ مرخصی‌ باید پس‌ از زایمان‌ مورد استفاده‌ قرار گیرد. برای‌ زایمان‌ توأمان‌ 14 روز به‌ مدت‌ مرخصی‌ اضافه‌ می‌شود.
 تبصره‌ 1ـ  پس‌ از پایان‌ مرخصی‌ زایمان‌، کارگر زن‌ به‌کار سابق‌ خود باز می‌گردد و این‌ مدت‌ با تایید سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی‌ جزء سوابق‌ خدمت‌ وی‌ محسوب‌ می‌شود.
 تبصره‌ 2ـ  حقوق ایام‌ مرخصی‌ زایمان‌ طبق‌ مقررات‌ قانون‌ تأمین‌ اجتماعی‌ پرداخت‌ خواهد شد.
 ماده‌ 77ـ  در مواردی‌ که‌ به‌ تشخیص‌ پزشک‌ سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی‌، نوع‌ کار برای‌ کارگر باردار خطرناک‌ یا سخت‌ تشخیص‌ داده‌ شود، کارفرما تا پایان‌ دوره‌ بارداری‌ وی‌، بدون‌ کسر حق‌السعی‌ کار مناسبتر و سبکتری‌ به‌ او ارجاع‌ می‌نماید.
 ماده‌ 78ـ  در کارگاههایی‌ که‌ دارای‌ کارگر زن‌ هستند کارفرما مکلف‌ است‌ به‌ مادران‌ شیرده‌ تا پایان‌ دو سالگی‌ کودک‌ پس‌ از هر سه‌ ساعت‌، نیم‌ ساعت‌ فرصت‌ شیر دادن‌ بدهد. این‌ فرصت‌ جزء ساعات‌ کار آنان‌ محسوب‌ می‌شود و همچنین‌ کارفرما مکلف‌ است‌ متناسب‌ با تعداد کودکان‌ و با درنظر گرفتن‌ گروه‌ سنی‌ آنها مراکز مربوط‌ به‌ نگهداری‌ کودکان‌ (از قبیل‌ شیرخوارگاه‌، مهدکودک‌ و ...) را ایجاد نماید.
 تبصره‌ـ  آئین‌نامه‌ اجرایی‌، ضوابط‌ تأسیس‌ و اداره‌ شیرخوارگاه‌ و مهدکودک‌ توسط‌ سازمان‌ بهزیستی‌ کل‌ کشور تهیه‌ و پس‌ از تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ به‌ مرحله‌ اجراء گذاشته‌ می‌شود.
مبحث‌ پنجم‌ ـ شرایط‌ کار نوجوانان‌
 ماده‌ 79ـ  به‌کار گماردن‌ افراد کمتر از 15 سال‌ تمام‌ ممنوع‌ است‌.
 ماده‌ 80ـ  کارگری‌ که‌ سنش‌ بین‌ 15 تا 18 سال‌ تمام‌ باشد، کارگر نوجوان‌ نامیده‌ می‌شود و در بدو استخدام‌ باید توسط‌ سازمان‌ تأمین‌ اجتماعی‌ مورد آزمایشهای‌ پزشکی‌ قرار گیرد.
 ماده‌ 81ـ  آزمایش‌های‌ پزشکی‌ کارگر نوجوان‌، حداقل‌ باید سالی‌ یک‌ بار تجدید شود و مدارک‌ مربوط‌ در پرونده‌ استخدامی‌ وی‌ ضبط‌ گردد. پزشک‌ درباره‌ تناسب‌ نوع‌ کار با توانایی‌ کارگر نوجوان‌ اظهار نظر می‌کند و چنانچه‌ کار مربوط‌ را نامناسب‌ بداند کارفرما مکلف‌ است‌ در حدود امکانات‌ خود شغل‌ کارگر را تغییر دهد.
 ماده‌ 82ـ  ساعات‌ کار روزانه‌ کارگر نوجوان‌، نیم‌ ساعت‌ کمتر از ساعات‌ کار معمولی‌ کارگران‌ است‌. ترتیب‌ استفاده‌ از این‌ امتیاز با توافق‌ کارگر و کارفرما تعیین‌ خواهد شد.
 ماده‌ 83ـ  ارجاع‌ هر نوع‌ کار اضافی‌ و انجام‌ کار در شب‌ و نیز ارجاع‌ کارهای‌ سخت‌ و زیان‌آور و خطرناک‌ و حمل‌ بار با دست‌، بیش‌ از حد مجاز و بدون‌ استفاده‌ از وسایل‌ مکانیکی‌ برای‌ کارگر نوجوان‌ ممنوع‌ است‌.
 ماده‌ 84ـ  در مشاغل‌ و کارهایی‌ که‌ به‌علت‌ ماهیت‌ آن‌ با شرایطی‌ که‌ کار در آن‌ انجام‌ می‌شود برای‌ سلامتی‌ یا اخلاق کارآموزان‌ و نوجوانان‌ زیان‌آور است‌، حداقل‌ سن‌ کار 18 سال‌ تمام‌ خواهد بود. تشخیص‌ این‌ امر با وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ است‌.
    
  
فصل‌ چهارم‌: حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار
مبحث‌ اول‌ ـ کلیات‌
 ماده‌ 85ـ  برای‌ صیانت‌ نیروی‌ انسانی‌ و منابع‌ مادی‌ کشور رعایت‌ دستورالعملهایی‌ که‌ از طریق‌ شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ (جهت‌ تأمین‌  حفاظت‌ فنی‌) و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌  (جهت‌ جلوگیری‌ از بیماریهای‌ حرفه‌ای‌ و تأمین‌ بهداشت‌ کار و کارگر و محیط‌ کار) تدوین‌ می‌شود، برای‌ کلیه‌ کارگاهها، کارفرمایان‌، کارگران‌ و کارآموزان‌ الزامی‌ است‌.
 تبصره‌ـ  کارگاههای‌ خانوادگی‌ نیز مشمول‌ مقررات‌ این‌ فصل‌ بوده‌ و مکلف‌ به‌ رعایت‌ اصول‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار می‌باشند.
 ماده‌ 86ـ  شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ مسؤول‌ تهیه‌ موازین‌ و آئین‌نامه‌های‌ حفاظت‌ فنی‌ می‌باشد و از اعضا ذیل‌ تشکیل‌ می‌گردد:
 1ـ وزیر کار و امور اجتماعی‌ یا معاون‌ او که‌ رئیس‌ شورا خواهد بود
 2ـ معاون‌ وزارت‌ صنایع‌
 3ـ معاون‌ وزارت‌ صنایع‌ سنگین‌
 4ـ معاون‌ وزارت‌ کشاورزی‌
 5ـ معاون‌ وزارت‌ نفت‌
 6ـ معاون‌ وزارت‌ معادن‌ و فلزات‌
 7ـ معاون‌ وزارت‌ جهاد سازندگی‌
 8ـ رئیس‌ سازمان‌ حفاظت‌ محیط‌زیست‌
 9ـ دو نفر از استادان‌ با تجربه‌ دانشگاه‌ در رشته‌های‌ فنی‌
 10ـ دو نفر از مدیران‌ صنایع‌
 11ـ دو نفر از نمایندگان‌ کارگران‌
 12ـ مدیر کل‌ بازرسی‌ کار وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ که‌ دبیر شورا خواهد بود.
 تبصره‌ 1ـ  پیشنهادات‌ شورا به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ رسیده‌ و شورا در صورت‌ لزوم‌ می‌تواند برای‌ تهیه‌ طرح‌ آئین‌نامه‌های‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ فنی‌ کارگران‌ در محیط‌ کار و انجام‌ سایر وظایف‌ مربوط‌ به‌ شورا، کمیته‌های‌ تخصصی‌ مرکب‌ از کارشناسان‌ تشکیل‌ د
تبصره‌ 2ـ  آئین‌نامه‌ داخلی‌ شورا با پیشنهاد شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ خواهد رسید.
 تبصره‌ 3ـ  انتخاب‌ اساتید دانشگاه‌، نمایندگان‌ کارگران‌ و نمایندگان‌ مدیران‌ صنایع‌ مطابق‌ دستورالعملی‌ خواهد بود که‌ توسط‌ شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ تهیه‌ و به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ خواهد رسید.
 ماده‌ 87ـ  اشخاص‌ حقیقی‌ و حقوقی‌ که‌ بخواهند کارگاه‌ جدیدی‌ احداث‌ نمایند و یا کارگاههای‌ موجود را توسعه‌ دهند، مکلفند بدواً برنامه‌ کار و نقشه‌های‌ ساختمانی‌ و طرحهای‌ مورد نظر را از لحاظ‌ پیش‌بینی‌ در امر حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار، برای‌ اظهارنظر و تأیید به‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ ارسال‌ دارند. وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ موظف‌ است‌ نظرات‌ خود را ظرف‌ مدت‌ یک‌ماه‌ اعلام‌ نماید. بهره‌برداری‌ از کارگاههای‌ مزبور منوط‌ به‌ رعایت‌ مقررات‌ حفاظتی‌ و بهداشتی‌ خواهد بود.
 ماده‌ 88ـ  اشخاص‌ حقیقی‌ یا حقوقی‌ که‌ به‌ ساخت‌ یا ورود و عرضه‌ ماشین‌ می‌پردازند مکلف‌ به‌ رعایت‌ موارد ایمنی‌ و حفاظتی‌ مناسب‌ می‌باشند.
 ماده‌ 89ـ  کارفرمایان‌ مکلفند پیش‌ از بهره‌برداری‌ از ماشینها، دستگاهها، ابزار و لوازمی‌ که‌ آزمایش‌ آنها مطابق‌ آئین‌نامه‌های‌ مصوب‌ شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ ضروری‌ شناخته‌ شده‌ است‌ آزمایشهای‌ لازم‌ را توسط‌ آزمایشگاهها و مراکز مورد تأیید شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ انجام‌ داده‌ و مدارک‌ مربوطه‌ را حفظ‌ و یک‌ نسخه‌ از آنها را برای‌ اطلاع‌ به‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ ارسال‌ نمایند.
 ماده‌ 90ـ  کلیه‌ اشخاص‌ حقیقی‌ یا حقوقی‌ که‌ بخواهند لوازم‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشتی‌ را وارد یا تولید کنند، باید مشخصات‌ وسایل‌ را حسب‌ مورد همراه‌ با نمونه‌های‌ آن‌ به‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ ارسال‌ دارند و پس‌ از تأیید، به‌ ساخت‌ یا وارد کردن‌ این‌ وسایل‌ اقدام‌ نمایند.
 ماده‌ 91ـ  کارفرمایان‌ و مسوولان‌  کلیه‌ واحدهای‌ موضوع‌ ماده‌ 85 این‌ قانون‌ مکلفند براساس‌ مصوبات‌ شورای‌ عالی‌ حفاظت‌ فنی‌ برای‌ تأمین‌  حفاظت‌ و سلامت‌ و بهداشت‌ کارگران‌ در محیط‌ کار، وسایل‌ و امکانات‌ لازم‌ را تهیه‌ و در اختیار آنان‌ قرار داده‌ و چگونگی‌ کاربرد وسایل‌ فوقالذکر را به‌ آنان‌ بیاموزند و در خصوص‌ رعایت‌ مقررات‌ حفاظتی‌ و بهداشتی‌ نظارت‌ نمایند. افراد مذکور نیز ملزم‌ به‌ استفاده‌ و نگهداری‌ از وسایل‌ حفاظتی‌ و بهداشتی‌ فردی‌ و اجرای‌ دستورالعملهای‌ مربوط‌ کارگاه‌ می‌باشند.
 ماده‌ 92ـ  کلیه‌ واحدهای‌ موضوع‌ ماده‌ 85 این‌ قانون‌ که‌ شاغلین‌ در آنها به‌ اقتضای‌ نوع‌ کار در معرض‌ بروز بیماریهای‌ ناشی‌ از کار قرار دارند باید برای‌ همه‌ افراد مذکور پرونده‌ پزشکی‌ تشکیل‌ دهند و حداقل‌ سالی‌ یک‌بار توسط‌ مراکز بهداشتی‌ درمانی‌ از آنها معاینه‌ و آزمایشهای‌ لازم‌ را به‌عمل‌ آورند و نتیجه‌ را در پرونده‌ مربوط‌ ضبط‌ نمایند
تبصره‌ 1ـ  چنانچه‌ با تشخیص‌ شورای‌ پزشکی‌ نظر داده‌ شود که‌ فرد معاینه‌ شده‌ به‌ بیماری‌ ناشی‌ از کار مبتلا یا در معرض‌ ابتلا باشد کارفرما و مسؤولین‌ مربوطه‌ مکلفند کار او را براساس‌ نظریه‌ شورای‌ پزشکی‌ مذکور بدون‌ کاهش‌ حق‌السعی‌، در قسمت‌ مناسب‌ دیگری‌ تعیین‌ نمایند.
 تبصره‌ 2ـ  در صورت‌ مشاهده‌ چنین‌ بیمارانی‌، وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ مکلف‌ به‌ بازدید و تأیید مجدد شرایط‌ فنی‌ و بهداشت‌ وایمنی‌ محیط‌ کار خواهد بود.
 ماده‌ 93ـ  به‌منظور جلب‌ مشارکت‌ کارگران‌  و نظارت‌ بر حسن‌ اجرای‌ مقررات‌ حفاظتی‌ و بهداشتی‌ در محیط‌ کار  و پیشگیری‌ از حوادث‌ وبیماریها، در کارگاههایی‌ که‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ ضروری‌ تشخیص‌ دهند کمیتة‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار تشکیل‌ خواهد شد.
 تبصره‌ 1ـ  کمیته‌ مذکور از افراد متخصص‌ در زمینه‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ حرفه‌ای‌ و امور فنی‌ کارگاه‌ تشکیل‌ می‌شود و از بین‌ اعضا، دو نفر شخص‌ واجد شرایطی‌ که‌ مورد تأیید وزارتخانه‌های‌ کار و امور اجتماعی‌ و بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ باشند تعیین‌ می‌گردند که‌ وظیفه‌شان‌ برقراری‌ ارتباط‌ میان‌ کمیته‌ مذکور با کارفرما و وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌  و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ می‌باشد.
 تبصره‌ 2ـ  نحوه‌ تشکیل‌ و ترکیب‌ اعضا براساس‌ دستورالعملهایی‌ خواهد بود که‌ توسط‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ تهیه‌ و ابلاغ‌ خواهد شد.
 ماده‌ 94ـ  در مواردی‌ که‌ یک‌ یا چند نفر از کارگران‌ یا کارکنان‌ واحدهای‌ موضوع‌ ماده‌ 85 این‌ قانون‌ امکان‌ وقوع‌ حادثه‌ یا بیماری‌ ناشی‌ از کار را در کارگاه‌ یا واحد مربوطه‌ پیش‌بینی‌ نمایند می‌توانند مراتب‌ را به‌ کمیته‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار یا مسؤول‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار اطلاع‌ دهند و این‌ امر نیز بایستی‌ توسط‌ فرد مطلع‌شده‌ در دفتری‌ که‌ به‌ همین‌ منظور نگهداری‌ می‌شود ثبت‌ گردد.
 تبصره‌ـ  چنانچه‌ کارفرما یا مسؤول‌ واحد، وقوع‌ حادثه‌ یا بیماری‌ ناشی‌ از کار را محقق‌ نداند موظف‌ است‌ در اسرع‌وقت‌ موضوع‌ را همراه‌ با دلایل‌ و نظرات‌ خود به‌ نزدیکترین‌ اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ محل‌ اعلام‌ نماید. اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ مذکور موظف‌ است‌ در اسرع‌ وقت‌ توسط‌ بازرسین‌ کار به‌ موضوع‌ رسیدگی‌ و اقدام‌ لازم‌ را معمول‌ نماید.
 ماده‌ 95ـ  مسؤولیت‌ اجرای‌ مقررات‌ و ضوابط‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار برعهده‌ کارفرما یا مسؤولین‌ واحدهای‌ موضوع‌ ذکر شده‌ در ماده‌ 85 این‌ قانون‌ خواهد بود. هرگاه‌بر اثر عدم‌ رعایت‌ مقررات‌ مذکور از سوی‌ کارفرما یا مسؤولین‌ واحد، حادثه‌ای‌ رخ‌ دهد، شخص‌ کارفرما یا مسؤول‌ مذکور از نظر کیفری‌  و حقوقی‌ و نیز مجازاتهای‌ مندرج‌ در این‌ قانون‌ مسؤول‌ است‌.
تبصره‌ 1ـ  کارفرما یا مسؤولان‌ واحدهای‌ موضوع‌ ماده‌ 85 این‌ قانون‌ موظفند کلیه‌ حوادث‌ ناشی‌ از کار را در دفتر ویژه‌ای‌ که‌ فرم‌ آن‌ از طریق‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ اعلام‌ می‌گردد ثبت‌ و مراتب‌ را سریعاً به‌صورت‌ کتبی‌ به‌ اطلاع‌ اداره‌ کار و امور اجتماعی‌ محل‌ برسانند.
 تبصره‌ 2ـ  چنانچه‌ کارفرما یا مدیران‌ واحدهای‌ موضوع‌ ماده‌ 85 این‌ قانون‌ برای‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار، وسایل‌ و امکانات‌ لازم‌ را در اختیار کارگر قرار داده‌ باشند و کارگر با وجود آموزشهای‌ لازم‌ و تذکرات‌ قبلی‌ بدون‌ توجه‌ به‌ دستورالعمل‌ و مقررات‌ موجود از آنها استفاده‌ ننماید کارفرما مسئولیتی‌ نخواهد داشت‌. در صورت‌ بروز اختلاف‌، رأی‌ هیأت‌ حل‌ اختلاف‌ نافذ خواهد بود.
مبحث‌ دوم‌ ـ بازرسی‌ کار
 ماده‌ 96ـ  به‌منظور اجرای‌ صحیح‌ این‌ قانون‌ و ضوابط‌ حفاظت‌ فنی‌، اداره‌ کل‌ بازرسی‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ با وظایف‌ ذیل‌ تشکیل‌ می‌شود:
 الف‌ـ نظارت‌ بر اجرای‌ مقررات‌ ناظر به‌ شرایط‌ کار به‌ ویژه‌ مقررات‌ حمایتی‌ مربوط‌ به‌ کارهای‌ سخت‌ و زیان‌آور و خطرناک‌، مدت‌ کار، مزد، رفاه‌ کارگر، اشتغال‌ زنان‌ و کارگران‌ نوجوان‌
 ب‌ـ نظارت‌ بر اجرای‌ صحیح‌ مقررات‌ قانون‌  کار و آئین‌نامه‌ها و دستورالعملهای‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ فنی‌
 ج‌ـ آموزش‌ مسائل‌ مربوط‌ به‌ حفاظت‌ فنی‌ و راهنمایی‌ کارگران‌، کارفرمایان‌ و کلیه‌ افرادی‌ که‌ در معرض‌ صدمات‌ و ضایعات‌ ناشی‌ از حوادث‌ و خطرات‌ ناشی‌ از کار قرار دارند.
 دـ بررسی‌ و تحقیق‌ پیرامون‌ اشکالات‌ ناشی‌ از اجرای‌ مقررات‌ حفاظت‌ فنی‌ و تهیه‌ پیشنهاد لازم‌ جهت‌ اصلاح‌ میزان‌ها و دستورالعمل‌های‌ مربوط‌ به‌ موارد مذکور، مناسب‌ با تحولات‌ و پیشرفتهای‌ تکنولوژی‌
 ه‌ـ رسیدگی‌ به‌ حوادث‌ ناشی‌ از کار در کارگاههای‌ مشمول‌ و تجزیه‌ و تحلیل‌ عمومی‌ و آماری‌ این‌گونه‌ موارد به‌منظور پیشگیری‌ حوادث‌.
 تبصره‌ 1ـ  وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ مسؤول‌ برنامه‌ریزی‌، کنترل‌، ارزشیابی‌ و بازرسی‌ در زمینه‌ بهداشت‌ کار و درمان‌ کارگری‌ بوده‌ و موظف‌ است‌ اقدامات‌ لازم‌ را در این‌ زمینه‌ به‌عمل‌ آورد.
 تبصره‌ 2ـ  بازرسی‌ به‌صورت‌ مستمر، همراه‌ با تذکر اشکالات‌ و معایب‌ و نواقص‌ و در صورت‌ لزوم‌ تقاضای‌ تعقیب‌ متخلفان‌ در مراجع‌ صالح‌ انجام‌ می‌گیرد.
 ماده‌ 97ـ  اشتغال‌ در سمت‌ بازرسی‌ کار منوط‌ به‌ گذراندن‌ دوره‌های‌ آموزش‌ نظری‌ و علمی‌ در بدو استخدام‌ است‌.
 تبصره‌ـ  آئین‌نامه‌ شرایط‌ استخدام‌ بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار با پیشنهاد مشترک‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌، وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ و سازمان‌ امور اداری‌ و استخدامی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید. این‌ شرایط‌ به‌ نحوی‌ تدوین‌ خواهد شد که‌ ثبات‌ و استقلال‌ شغلی‌ بازرسان‌ را تأمین‌  کند و آنها را از هر نوع‌ تعرض‌ مصون‌ بدارد.
 ماده‌ 98ـ  بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار در حدود وظایف‌ خویش‌ حق‌ دارند بدون‌ اطلاع‌ قبلی‌ در هر موقع‌ از شبانه‌روز به‌ موسسات‌ مشمول‌ ماده‌ 85 این‌ قانون‌ وارد شده‌ و به‌ بازرسی‌ بپردازند و نیز می‌توانند به‌ دفاتر و مدارک‌ مربوطه‌ در موسسه‌ مراجعه‌ و در صورت‌ لزوم‌ از تمام‌ یا قسمتی‌ از آنها رونوشت‌ تحصیل‌ نمایند.
 تبصره‌ـ  ورود بازرسان‌ کار به‌ کارگاههای‌ خانوادگی‌ منوط‌ به‌ اجازه‌ کتبی‌ دادستان‌ محل‌ خواهد بود.
ماده‌ 99ـ  بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار حق‌ دارند به‌منظور اطلاع‌ از ترکیبات‌ موادی‌ که‌ کارگران‌ با آنها در تماس‌ می‌باشند و یا در انجام‌ کار مورد استفاده‌ قرار می‌گیرند، به‌ اندازه‌ای‌ که‌ برای‌ آزمایش‌ لازم‌ است‌ در مقابل‌ رسید، نمونه‌ بگیرند و به‌ روسای‌ مستقیم‌ خود تسلیم‌ نمایند.
 تبصره‌ـ  سایر مقررات‌ مربوط‌ به‌ چگونگی‌ بازرسی‌ کار مطابق‌ آئین‌نامه‌ای‌ خواهد بود که‌ با پیشنهاد شورایعالی‌ حفاظت‌ فنی‌ و بهداشت‌ کار حسب‌ مورد به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ و وزیر بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ خواهد رسید.
 ماده‌ 100ـ  کلیه‌ بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌، دارای‌ کارت‌ ویژه‌ حسب‌ مورد با امضاء وزیر کار و امور اجتماعی‌ یا وزیر بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ هستند که‌ هنگام‌ بازرسی‌ باید همراه‌ آنها باشد و در صورت‌ تقاضای‌ مقامات‌ رسمی‌ یا مسوولین‌ کارگاه‌ ارائه‌ شود.
 ماده‌ 101ـ  گزارش‌ بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار در موارد مربوط‌ به‌ حدود و ظایف‌ و اختیاراتشان‌ در حکم‌ گزارش‌ ضابطین‌ دادگستری‌ خواهد بود.
 تبصره‌ 1ـ  بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار می‌توانند به‌عنوان‌ مطلع‌ و کارشناس‌ در جلسات‌ مراجع‌ حل‌ اختلاف‌ شرکت‌ نمایند.
 تبصره‌ 2ـ  بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار نمی‌توانند در تصمیم‌گیری‌ مراجع‌ حل‌ اختلاف‌ نسبت‌ به‌ پرونده‌هایی‌ که‌ قبلاً به‌عنوان‌ بازرس‌ در مورد آنها اظهارنظر کرده‌اند، شرکت‌ کنند.
 ماده‌ 102ـ  بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار نمی‌توانند در کارگاهی‌ اقدام‌ به‌ بازرسی‌ نمایند که‌ خود یا یکی‌ از بستگان‌ نسبی‌ آنها تا طبقه‌ سوم‌ و یا یکی‌ از اقربای‌ سببی‌ درجه‌ اول‌ ایشان‌ به‌طور مستقیم‌ در آن‌ ذینفع‌ باشند.
 ماده‌ 103ـ  بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار حق‌ ندارند در هیچ‌ مورد حتی‌ پس‌ از برکناری‌ از خدمت‌ دولت‌ اسرار و اطلاعات‌ را که‌ به‌ مقتضای‌ شغل‌ خود به‌ دست‌ آورده‌اند و یا نام‌ اشخاص‌ را که‌ به‌ آنان‌ اطلاعاتی‌ داده‌ یا موارد تخلف‌ را گوشزد کرده‌اند، فاش‌ نمایند.
 تبصره‌ـ  متخلفین‌ از مقررات‌ این‌ ماده‌ مشمول‌ مجازاتهای‌ مقرر در قوانین‌ مربوط‌ خواهند بود.
 ماده‌ 104ـ  کارفرمایان‌ و دیگر کسانی‌ که‌ مانع‌ ورود بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ کار به‌ کارگاههای‌ مشمول‌ این‌ قانون‌ گردند و یا مانع‌ انجام‌ وظیفه‌ ایشان‌ شوند یا از دادن‌ اطلاعات‌ و مدارک‌ لازم‌ به‌ آنان‌ خودداری‌ نمایند، حسب‌ مورد به‌ مجازاتهای‌ مقرر در این‌ قانون‌ محکوم‌ خواهند شد.
 ماده‌ 105ـ  هرگاه‌ در حین‌ بازرسی‌، به‌ تشخیص‌ بازرس‌ کار یا کارشناس‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ احتمال‌ وقوع‌ حادثه‌ و یا بروز خطر در کارگاه‌ داده‌ شود، بازرس‌ کار یا کارشناس‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ مکلف‌ هستند مراتب‌ را فوراً و کتباً به‌ کارفرما یا نماینده‌ او و نیز به‌ رئیس‌ مستقیم‌ خود اطلاع‌ دهند
تبصره‌ 1ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌، حسب‌ مورد گزارش‌ بازرسان‌ کار و کارشناسان‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ از دادسرای‌ عمومی‌ محل‌ و در صورت‌ عدم‌ تشکیل‌ دادسرا از دادگاه‌ عمومی‌ محل‌ تقاضا خواهند کرد فوراً قرار تعطیل‌ و لاک‌ و مهر تمام‌ یا قسمتی‌ از کارگاه‌ را صادر نماید. دادستان‌ بلافاصله‌ نسبت‌ به‌ صدور قرار اقدام‌ و قرار مذکور پس‌ از ابلاغ‌ قابل‌ اجراست‌.
 دستور رفع‌ تعطیل‌ توسط‌ مرجع‌ مزبور در صورتی‌ صادر خواهد شد که‌ بازرس‌ کار یا کارشناس‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ و یا کارشناسان‌ ذیربط‌ دادگستری‌ رفع‌ نواقص‌ و معایب‌ موجود را تأیید نموده‌ باشند.
 تبصره‌ 2ـ  کارفرما مکلف‌ است‌ در ایامی‌ که‌ به‌علت‌ فوق کار تعطیل‌ می‌شود مزد کارگران‌ کارگاه‌ را بپردازد.
 تبصره‌ 3ـ  متضرران‌ از قرارهای‌ موضوع‌ این‌ ماده‌ در صورت‌ اعتراض‌ به‌ گزارش‌ بازرس‌ کار و یا کارشناس‌ بهداشت‌ حرفه‌ای‌ و تعطیل‌ کارگاه‌ می‌توانند از مراجع‌ مزبور، به‌ دادگاه‌ صالح‌ شکایت‌ کنند و دادگاه‌ مکلف‌ است‌ به‌ فوریت‌ و خارج‌ از نوبت‌ به‌ موضوع‌ رسیدگی‌ نماید. تصمیم‌ دادگاه‌ قطعی‌ و قابل‌ اجراست‌.
 ماده‌ 106ـ  دستورالعملها و آئین‌نامه‌های‌ اجرائی‌ مربوط‌ به‌ این‌ فصل‌ به‌ پیشنهاد مشترک‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ و وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید.
  
   
   
فصل‌ پنجم‌ ـ آموزش‌ و اشتغال‌
مبحث‌ اول‌ ـ کارآموز و مراکز کارآموزی‌ 
1ـ مراکز کارآموزی‌
 ماده‌ 107ـ  در اجرای‌ اهداف‌ قانون‌ اساسی‌ و به‌منظور اشتغال‌ مولد و مستمر جویندگان‌ کار و نیز بالا بردن‌ دانش‌ فنی‌ کارگران‌، وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ مکلف‌ است‌ امکانات‌ آموزشی‌ لازم‌ را فراهم‌ سازد.
 تبصره‌ـ  وزارتخانه‌ها و سازمانهای‌ ذینفع‌ موظف‌ به‌ همکاریهای‌ لازم‌ با وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ می‌باشند.
 ماده‌ 108ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ موظف‌ است‌ برحسب‌ نیاز و با توجه‌ به‌ استقرار نوع‌ صنعت‌ موجود در نقاط‌ مختلف‌ کشور برای‌ ایجاد و توسعه‌ مراکز کارآموزی‌ ذیل‌ در سطوح‌ مختلف‌ مهارت‌ اقدام‌ نماید:
 الف‌ـ مراکز کارآموزی‌ پایه‌ برای‌ آموزش‌ کارگران‌ و کارجویان‌ غیرماهر
 ب‌ـ مراکز کارآموزی‌ تکمیل‌ مهارت‌ و تخصصهای‌ موردی‌ برای‌ بازآموزی‌، ارتقاء مهارت‌ و تعلیم‌ تخصصهای‌ پیشرفته‌ به‌ کارگران‌ و کارجویان‌ نیمه‌ماهر، ماهر و مربیان‌ آموزش‌ حرفه‌ای‌
 ج‌ـ مراکز تربیت‌ مربی‌ برای‌ آموزش‌ مربیان‌ مراکز کارآموزی‌
 دـ مراکز کارآموزی‌ خاص‌ معلولین‌ و جانبازان‌ با همکاری‌ وزارتخانه‌ها و سازمانهای‌ ذیربط‌ (مانند وزارت‌ بهداشت‌، درمان‌ و آموزش‌ پزشکی‌، بنیاد شهید، بنیاد جانبازان‌ و ...)
 ماده‌ 109ـ  مراکز آموزش‌ مذکور در ماده‌ 108 این‌ قانون‌ از نظر مالی‌ و اداری‌ با رعایت‌ قانون‌ محاسبات‌ عمومی‌ به‌طور مستقل‌ زیر نظر وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ اداره‌ خواهند شد.
 ماده‌ 110ـ  واحدهای‌ صنعتی‌، تولیدی‌ و خدماتی‌ به‌منظور مشارکت‌ در امر آموزش‌ کارگر ماهر و نیمه‌ماهر مورد نیاز خویش‌ مکلفند نسبت‌ به‌ ایجاد مراکز کارآموزی‌ جوار کارگاه‌ و یا بین‌ کارگاهی‌، همکاریهای‌ لازم‌ را با وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ به‌عمل‌ آورند.
 تبصره‌ 1ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌، استانداردها و جزوات‌ مربوط‌ به‌ امر آموزش‌ در مراکز کارآموزی‌ جوار کارگاه‌ و بین‌ کارگاهی‌ را تهیه‌ و در مورد تعلیم‌ و تأمین‌ مربیان‌ مراکز مزبور اقدام‌ می‌نماید.
 تبصره‌ 2ـ  دستورالعملها و مقررات‌ مربوط‌ به‌ ایجاد مراکز کارآموزی‌ جوار کارگاه‌ و بین‌ کارگاهی‌ برحسب‌ مورد به‌ پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید.
 ماده‌ 111ـ  علاوه‌ بر تشکیل‌ مراکز  کارآموزی‌ توسط‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌، آموزشگاه‌ فنی‌ و حرفه‌ای‌ آزاد نیز به‌منظور آموزش‌ صنعت‌ یا حرفه‌ معین‌، به‌وسیله‌ اشخاص‌ حقیقی‌ یا حقوقی‌، با کسب‌ پروانه‌ از وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ تأسیس‌ می‌شود.
تبصره‌ـ  آئین‌نامه‌ مربوط‌ به‌ تشخیص‌ صلاحیت‌ فنی‌ و موسسات‌ کارآموزی‌ آزاد و صلاحیت‌ مسؤول‌ و مربیان‌ و نیز نحوه‌ نظارت‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ بر این‌ موسسات‌ با پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید.
2ـ کارآموز و قرارداد کارآموزی‌
 ماده‌ 112ـ  از لحاظ‌ مقررات‌ این‌ قانون‌، کارآموز به‌ افراد ذیل‌ اطلاق می‌شود:
 الف‌ـ کسانی‌ که‌ فقط‌ برای‌ فراگرفتن‌ حرفه‌ خاص‌، بازآموزی‌ یا ارتقاء مهارت‌ برای‌ مدت‌ معین‌ در مراکز کارآموزی‌ و یا آموزشگاههای‌ آزاد آموزش‌ می‌بینند.
 ب‌ـ افرادی‌ که‌ به‌موجب‌ قرارداد کارآموزی‌ به‌منظور فراگرفتن‌ حرفه‌ای‌ خاص‌، برای‌ مدت‌ معین‌ که‌ زاید بر سه سال‌ نباشد، در کارگاهی‌ معین‌ به‌ کارآموزی‌ توام‌ با کار اشتغال‌ دارند، مشروط‌ بر آنکه‌ سن‌ آنها از 15 سال‌ کمتر نبوده‌ و از 18 سال‌ تمام‌ بیشتر نباشد.
 تبصره‌ 1ـ  کارآموزان‌ (بند الف‌) ممکن‌ است‌ کارگرانی‌ باشند که‌ مطابق‌ توافق‌ کتبی‌ منعقده‌ با کارفرما به‌ مراکز کارآموزی‌ معرفی‌ می‌شوند و یا داوطلبانی‌ باشند که‌ شاغل‌ نیستند و رأساً به‌ مراکز کارآموزی‌ مراجعه‌ می‌نمایند.
 تبصره‌ 2ـ  دستورالعملهای‌ مربوط‌ به‌ شرایط‌ پذیرش‌، حقوق و تکالیف‌ دوره‌ کارآموزی‌ داوطلبان‌ مذکور در بند «ب‌» با پیشنهاد شورایعالی‌ کار، به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ می‌رسد.
 ماده‌ 113ـ  کارگران‌ شاغلی‌ که‌ مطابق‌ تبصره‌ یک‌ ماده‌ 112 برای‌ کارآموزی‌ در یکی‌ از مراکز کارآموزی‌ پذیرفته‌ می‌شوند، از حقوق زیر برخوردار خواهند بود:
 الف‌ـ رابطه‌ استخدامی‌ کارگر در مدت‌ کارآموزی‌ قطع‌ نمی‌شود و این‌ مدت‌ از هر لحاظ‌ جزء سوابق‌ کارگر محسوب‌ می‌شود.
 ب‌ـ مزد کارگر در مدت‌ کارآموزی‌ از مزد ثابت‌ و یا مزد مبنا کمتر نخواهد بود.
 ج‌ـ مزایای‌ غیرنقدی‌، کمکها وفوقالعاده‌هایی‌ که‌ برای‌ جبران‌ هزینه‌ زندگی‌ و مسئولیتهای‌ خانوادگی‌ به‌ کارگر پرداخت‌ می‌شود در دوره‌ کارآموزی‌ کماکان‌ پرداخت‌ خواهد شد.
 چنانچه‌ کارفرما قبل‌ از پایان‌ مدت‌، بدون‌ دلیل‌ موجه‌ مانع‌ ادامه‌ کارآموزی‌ شود و از این‌ طریق‌ خسارتی‌ به‌ کارگر وارد گردد، کارگر می‌تواند به‌ مراجع‌ حل‌ اختلاف‌ مندرج‌ در این‌ قانون‌ مراجعه‌ و مطالبه‌ خسارت‌ نماید.
ماده‌ 114ـ  کارگری‌ که‌ مطابق‌ تبصره‌ (1) ماده‌ 112 برای‌ کارآموزی‌ در یکی‌ از مراکز کارآموزی‌ پذیرفته‌ می‌شود مکلف‌ است‌:
 الف‌ـ تا پایان‌ مدت‌ مقرر به‌ کارآموزی‌ بپردازد و به‌طور منظم‌ در برنامه‌های‌ کارآموزی‌ شرکت‌ نموده‌ و مقررات‌ و آئین‌نامه‌های‌ واحد آموزشی‌ را مراعات‌ نماید و دوره‌ کارآموزی‌ را با موفقیت‌ به‌ پایان‌ برساند.
 ب‌ـ پس‌ از طی‌ دوره‌ کارآموزی‌، حداقل‌ دو برابر مدت‌ کارآموزی‌ در همان‌ کارگاه‌ به‌کار اشتغال‌ ورزد.
 تبصره‌ـ  در صورتی‌که‌ کارآموز پس‌ از اتمام‌ کارآموزی‌ حاضر به‌ ادامه‌ کار در کارگاه‌ نباشد، کارفرما می‌تواند برای‌ مطالبه‌ خسارت‌ مندرج‌ در قرارداد کارآموزی‌ به‌ مراجع‌ حل‌ اختلاف‌ موضوع‌ این‌ قانون‌ مراجعه‌ و تقاضای‌ دریافت‌ خسارت‌ نماید.
 ماده‌ 115ـ  کارآموزان‌ مذکور در بند «ب‌» ماده‌ 112، تابع‌ مقررات‌ مربوط‌ به‌ کارگران‌ نوجوان‌ مذکور در مواد 79 الی‌ 84 این‌ قانون‌ خواهند بود ولی‌ ساعت‌ کار آنان‌ از شش‌ ساعت‌ در روز تجاوز نخواهد کرد.
 ماده‌ 116ـ  قرارداد کارآموزی‌ علاوه‌ بر مشخصات‌ طرفین‌ باید حاوی‌ مطالب‌ ذیل‌ باشد:
 الف‌ـ تعهدات‌ طرفین‌
 ب‌ـ سن‌ کارآموز
 ج‌ـ مزد کارآموز
 دـ محل‌ کارآموزی‌
 ه‌ـ حرفه‌ یا شغلی‌ که‌ طبق‌ استاندارد مصوب‌، تعلیم‌ داده‌ خواهد شد
 وـ شرایط‌ فسخ‌ قرارداد (در صورت‌ لزوم‌)
 زـ هر نوع‌ شرط‌ دیگری‌ که‌ طرفین‌ در حدود مقررات‌ قانونی‌ ذکر آن‌را در قرارداد لازم‌ بدانند.
 ماده‌ 117ـ  کارآموزی‌ توأم‌ با کار نوجوانان‌ تا سن‌ 18 سال‌ تمام‌ (موضوع‌ ماده‌ 80 این‌ قانون‌) در صورتی‌ مجاز است‌ که‌  از حدود توانایی‌ آنان‌ خارج‌ نبوده‌ و برای‌ سلامت‌ و رشد جسمی‌ و روحی‌ آنان‌ مضر نباشد.
 ماده‌ 118ـ  مراکز کارآموزی‌ موظفند برای‌ آموزش‌ کارآموز، وسائل‌ و تجهیزات‌ کافی‌ را مطابق‌ استانداردهای‌ آموزشی‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ در دسترس‌ وی‌ قرار دهند و به‌طور منظم‌ و کامل‌، حرفه‌ مورد نظر را به‌ او بیاموزند. همچنین‌ مراکز مذکور باید برای‌ تأمین‌  سلامت‌ وایمنی‌ کارآموز در محیط‌ کارآموزی‌ امکانات‌ لازم‌ را فراهم‌ آورند
مبحث‌ دوم‌ ـ اشتغال‌
 ماده‌ 119ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ موظف‌ است‌ نسبت‌ به‌ ایجاد مراکز خدمات‌ اشتغال‌ در سراسر کشور اقدام‌ نماید. مراکز خدمات‌ مذکور موظفند تا ضمن‌ شناسایی‌ زمینه‌های‌ ایجاد کار و برنامه‌ریزی‌ برای‌ فرصت‌های‌ اشتغال‌ نسبت‌ به‌ ثبت‌نام‌ و معرفی‌ بیکاران‌ به‌ مراکز کارآموزی‌ (در صورت‌ نیاز به‌ آموزش‌) و یا معرفی‌ به‌ مراکز تولیدی‌، صنعتی‌، کشاورزی‌ و خدماتی‌ اقدام‌ نمایند.
 تبصره‌ 1ـ  مراکز خدمات‌ اشتغال‌ در مراکز استانهاموظف‌ به‌ ایجاد دفتری‌ تحت‌ عنوان‌ دفتر برنامه‌ریزی‌ و حمایت‌ از اشتغال‌ معلولین‌ خواهند بود و کلیه‌ موسسات‌ مذکور در این‌ ماده‌ موظف‌ به‌ همکاری‌ با دفاتر مزبور می‌باشند.
 تبصره‌ 2ـ  دولت‌ موظف‌ است‌ تا در ایجاد شرکتهای‌ تعاونی‌ (تولیدی‌، کشاورزی‌، صنعتی‌ و توزیعی‌)، معلولین‌ را از طریق‌ اعطای‌ وامهای‌ قرض‌الحسنه‌ دراز مدت‌ و آموزشهای‌ لازم‌ و برقراری‌ تسهیلات‌ انجام‌ کار و حمایت‌ از تولید یا خدمات‌ آنان‌ مورد حمایت‌ قرار داده‌ و نسبت‌ به‌ رفع‌ موانع‌ معماری‌ در کلیه‌ مراکز موضوع‌ این‌ ماده‌ و تبصره‌ها که‌ معلولین‌ در آنها حضور می‌یابند اقدام‌ نماید.
 تبصره‌ 3ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ مکلف‌ است‌ تا آئین‌نامه‌های‌ لازم‌ را در جهت‌ برقراری‌ تسهیلات‌ رفاهی‌ مورد نیاز معلولین‌ شاغل‌ در مراکز انجام‌ کار با نظرخواهی‌ از جامعه‌ معلولین‌ ایران‌ و سازمان‌ بهزیستی‌ کشور تهیه‌ و به‌ تصویب‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ برساند.
مبحث‌ سوم‌ ـ اشتغال‌ اتباع‌ بیگانه‌
 ماده‌ 120ـ  اتباع‌ بیگانه‌ نمی‌توانند در ایران‌ مشغول‌ به‌کار شوند مگر آنکه‌ اولاً دارای‌ روادید ورود با حق‌ کار مشخص‌ بوده‌ ثانیاً مطابق‌ قوانین‌ و آئین‌نامه‌های‌ مربوطه‌، پروانه‌ کار دریافت‌ دارند.
 تبصره‌ـ  اتباع‌ بیگانه‌ ذیل‌ مشمول‌ مقررات‌ ماده‌ 120 نمی‌باشند:
 الف ـ اتباع‌ بیگانه‌ای‌ که‌ منحصراً در خدمت‌ مأموریتهای‌ دیپلماتیک‌ و کنسولی‌ هستند با تأیید وزارت‌ امور خارجه‌.
 ب‌ـ کارکنان‌ و کارشناسان‌ سازمان‌ ملل‌ متحد و سازمانهای‌ وابسته‌ به‌ آنها با تایید وزارت‌ امور خارجه‌.
 ج‌ـ خبرنگاران‌ خبرگزاریها و مطبوعات‌ خارجی‌ به‌ شرط‌ معامله‌ متقابل‌ و تأیید وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌.
 ماده‌ 121ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ با رعایت‌ شرایط‌ ذیل‌ در صدور روادید با حق‌ کار مشخص‌ برای‌ اتباع‌ بیگانه‌ موافقت‌ و پروانه‌ کار صادر خواهد کرد:
 الف ـ مطابق‌ اطلاعات‌ موجود در وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ در میان‌ اتباع‌ ایرانی‌ آماده‌ به‌کار افراد داوطلب‌ واجد تحصیلات‌ و تخصص‌ مشابه‌ وجود نداشته‌ باشد.
 ب‌ـ تبعه‌ بیگانه‌ دارای‌ اطلاعات‌ و تخصّص‌ کافی‌ برای‌ اشتغال‌ به‌کار مورد نظر باشد.
 ج‌ـ از تخصص‌ تبعه‌ بیگانه‌ برای‌ آموزش‌ و جایگزینی‌ بعدی‌ افراد ایرانی‌ استفاده‌ شود.
 تبصره‌ـ  احراز شرایط‌ مندرج‌ در این‌ ماده‌ با هیأت‌ فنی‌ اشتغال‌ است‌. ضوابط‌ مربوط‌ به‌ تعداد اعضاء و شرایط‌ انتخاب‌ آنها و نحوه‌ تشکیل‌ جلسات‌ هیأت‌، به‌موجب‌ آئین‌نامه‌ای‌ خواهد بود که‌ با پیشنهاد وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ می‌رسد.
 ماده‌ 122ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ می‌تواند نسبت‌ به‌ صدور، تمدید و تجدید پروانة‌ کار افراد ذیل‌ اقدام‌ نماید:
 الف‌ـ تبعه‌ بیگانه‌ای‌ که‌ حداقل‌ ده‌ سال‌ مداوم‌ در ایران‌ اقامت‌ داشته‌ باشد.
 ب‌ـ تبعه‌ بیگانه‌ای‌ که‌ همسر ایرانی‌ باشد.
 ج‌ـ مهاجرین‌ کشورهای‌ بیگانه‌ خصوصاً کشورهای‌ اسلامی‌ و پناهندگان‌ سیاسی‌ به‌ شرط‌ داشتن‌ کارت‌ معتبر مهاجرت‌ و یا پناهندگی‌ و پس‌ از موافقت‌ کتبی‌ وزارتخانه‌های‌ کشور و امور خارجه‌.
 ماده‌ 123ـ  وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ می‌تواند در صورت‌ ضرورت‌ و یا به‌عنوان‌ معامله‌ متقابل‌ اتباع‌ بعضی‌ از دول‌ و یا افراد بدون‌ تابعیت‌ را (مشروط‌ بر آنکه‌ وضعیت‌ آنان‌ ارادی‌ نباشد) پس‌ از تأیید وزارت‌ امور خارجه‌ و تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ از پرداخت‌ حق‌ صدور، حق‌ تمدید و یا حق‌ تجدید پروانه‌ کار معاف‌ نماید.
 ماده‌ 124ـ  پروانه‌ کار با رعایت‌ مواد این‌ قانون‌ حداکثر برای‌ مدت‌ یک‌ سال‌ صادر یا تمدید و یا تجدید می‌شود.
ماده‌ 125ـ  در مواردی‌ که‌ به‌ هر عنوان‌ رابطه‌ استخدامی‌ تبعه‌ بیگانه‌ با کارفرما قطع‌ می‌شود کارفرما مکلف‌ است‌ ظرف‌ پانزده‌ روز، مراتب‌ را به‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ اعلام‌ کند. تبعه‌ بیگانه‌ نیز مکلف‌ است‌ ظرف‌ پانزده‌ روز پروانه‌ کار خود را در برابر اخذ رسید، به‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ تسلیم‌ نماید. وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ در صورت‌ لزوم‌ اخراج‌ تبعه‌ بیگانه‌ را از مراجع‌ ذیصلاح‌ درخواست‌ می‌کند.
 ماده‌ 126ـ  در مواردی‌ که‌ مصلحت‌ صنایع‌ کشور اشتغال‌ فوری‌ تبعه‌ بیگانه‌ را به‌طور استثنایی‌ ایجاب‌ کند، وزیر مربوطه‌ مراتب‌ را به‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ اعلام‌ می‌نماید و با موافقت‌ وزیر کار و امور اجتماعی‌ برای‌ تبعه‌ بیگانه‌، پروانه‌ کار موقت‌ بدون‌ رعایت‌ تشریفات‌ مربوط‌ به‌ صدور روادید با حق‌ کار مشخص‌، صادر خواهد شد.
 تبصره‌ـ  مدت‌ اعتبار پروانه‌ کار موقت‌ حداکثر سه‌ماه‌ است‌ و تمدید آن‌ مستلزم‌ تأیید هیأت‌ فنی‌ اشتغال‌ اتباع‌ بیگانه‌ خواهد بود.
 ماده‌ 127ـ  شرایط‌ استخدامی‌ کارشناسان‌ و متخصصین‌ فنی‌ بیگانه‌ مورد نیاز دولت‌ با درنظر گرفتن‌ تابعیت‌ و مدت‌ خدمت‌ و میزان‌ مزد آنها و با توجه‌ به‌ نیروی‌ کارشناس‌ داخلی‌، پس‌ از بررسی‌ و اعلام‌ نظر وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ و سازمان‌ امور اداری‌ و استخدامی‌ کشور، با تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ خواهد بود. پروانة‌ کار جهت‌ استخدام‌ کارشناسان‌ خارجی‌، در هر مورد پس‌ از تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ از طرف‌ وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ صادر خواهد شد.
 ماده‌ 128ـ  کارفرمایان‌ مکلفند قبل‌ از اقدام‌ به‌ عقد هرگونه‌ قراردادی‌ که‌ موجب‌ استخدام‌ کارشناسان‌ بیگانه‌ می‌شود، نظر وزارت‌ کار و امور اجتماعی‌ را در مورد امکان‌ اجازه‌ اشتغال‌ تبعه‌ بیگانه‌ استعلام‌ نمایند.
 ماده‌ 129ـ  آئین‌نامه‌های‌ اجرائی‌ مربوط‌ به‌ اشتغال‌ اتباع‌ بیگانه‌ از جمله‌ نحوه‌ صدور، تمدید، تجدید و لغو پروانه‌ کار و نیز شرایط‌ انتخاب‌ اعضاء هیأت‌ فنی‌ اشتغال‌ اتباع‌ بیگانه‌ مذکور در ماده‌ 121 این‌ قانون‌، با پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی‌ به‌ تصویب‌ هیأت‌ وزیران‌ خواهد رسید.
   
   

ششم - تشکل های کارگری و کار فرمائی
ماده130- به منظور تبلیغ و گسترش فرهنگ اسلامی و دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی و در اجرای اصل بیست و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، کارگران واحدهای تولیدی ، صنعتی کشاورزی ، خدماتی و صنفی می توانند نسبت به تاسیس انجمنهای اسلامی اقدام نمایند.
 تبصره1- انجمنهای اسلامی می توانند به منظور هماهنگی در انجام وظایف و شیوه‌های تبلیغی، نسبت به تاسیس کانونهای هماهنگی انجمنهای اسلامی در سطح استانها و کانون عالی هماهنگی انجمنهای اسلامی در کل کشور اقدام نمایند.
 تبصره2- آئین نامه چگونگی تشکیل ، حدود وظایف و اختیارات و نحوه عملکرد انجمن های اسلامی موضوع این ماده باید توسط وزارتین کشور، کار و امور اجتماعی و سازمان تبلیغات اسلامی تهیه و به تصویب هیات وزیران برسد.
ماده131- در اجرای اصل بیست و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضع اقتصادی کارگران و کارفرمایان ، که خود متضمن حفظ منافع جامعه باشد ، کارگران مشمول قانون کار و کارفرمایان یک حرفه یا صنعت می توانند مبادرت به تشکیل انجمنهای صنفی نمایند.
 تبصره1- به منظور هماهنگی در انجام وظایف محوله و قانونی ، انجمنهای صنفی می توانند نسبت به تشکیل کانون انجمنهای صنفی در استان و کانون عالی انجمنهای صنفی در کل کشور اقدام نمایند.
 تبصره2- کلیه انجمنهای صنفی و کانونهای مربوطه به هنگام تشکیل ، موظف به تنظیم اساسنامه با رعایت مقررات قانونی و طرح و تصویب آن در مجمع عمومی و تسلیم به وزارت کار و امور اجتماعی جهت ثبت می باشند.
 تبصره3- کلیه نمایندگان کارفرمایان ایران در شورایعالی کار ، شورایعالی تامین اجتماعی ، شورایعالی حفاظت فنی و بهداشت کار، کنفرانس بین المللی کار و نظایر آن توسط کانون عالی انجمنهای صنفی کارفرمایان ، در صورت تشکیل،انتخاب و در غیر این صورت توسط وزیر کار و امور اجتماعی معرفی خواهند شد.
 تبصره4- کارگران یک واحد ، فقط میتوانند یکی از سه مورد شورای اسلامی کار، انجمن صنفی یا نماینده کارگران را داشته باشند.
 تبصره5- آئین نامه چگونگی تشکیل ، حدود وظایف و اختیارات و نحوه عملکرد انجمنهای صنفی و کانونهای مربوطه، حداکثر ظرف مدت یکماه از تاریخ تصویب این قانون توسط شورایعالی کار تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
 تبصره6- آئین نامه نحوه انتخابات نمایندگان مذکور در تبصره 3 این ماده ، ظرف یک ماه پس از تصویب این قانون به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.
ماده132- به منظور نظارت و مشارکت در اجرای اصل سی و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و همچنین بر اساس مفاد مربوطه در اصل چهل و سوم قانون اساسی ، کارگران واحدهای تولیدی ، صنفی ، خدماتی و کشاورزی که مشمول قانون کار باشند ، میتوانند نسبت به ایجاد شرکتهای تعاونی مسکن اقدام نمایند.
 تبصره- شرکتهای تعاونی مسکن کارگران هر استان می توانند نسبت به ایجاد کانون هماهنگی شرکتهای تعاونی مسکن کارگران استان، اقدام نمایند و کانونهای هماهنگی تعاونیهای مسکن کارگران استانها می توانند نسبت به تشکیل کانون عالی هماهنگی تعاونیهای مسکن کارگران کشور ( اتحادیه مرکزی تعاونیهای مسکن کارگران- اسکان ) اقدام نمایند. وزارتخانه های کار و امور اجتماعی ، مسکن و شهرسازی و امور اقتصادی و دارائی موظف به همکاری با اتحادیه اسکان بوده و اساسنامه شرکتهای مذکور توسط وزارت کار و امور اجتماعی به ثبت خواهد رسید.
ماده133- به منظور نظارت و مشارکت در اجرای مفاد مربوط به توزیع و مصرف در اصول چهل و سوم و چهل و چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کارگران واحدهای تولیدی ، صنفی ، صنعتی ، خدماتی و یا کشاورزی که مشمول قانون کار باشند، میتوانند نسبت به ایجاد شرکتهای تعاونی مصرف ( توزیع) کارگری اقدام نمایند.
 تبصره- شرکتهای تعاونی مصرف ( توزیع) کارگران می توانند نسبت به تاسیس کانون هماهنگی شرکتهای تعاونی مصرف کارگران استان اقدام نمایند و کانونهای هماهنگی تعاونیهای مصرف ( توزیع) کارگران استانها می توانند نسبت به تشکیل کانون عالی هماهنگی تعاونیهای مصرف کارگران " اتحادیه مرکزی تعاونیهای مصرف ( توزیع) کارگران - امکان" اقدام نمایند. وزارتخانه های کار و امور اجتماعی و بازرگانی و همچنین وزارتخانه های صنعتی موظف هستند تا همکاریهای لازم را با اتحادیه امکان بعمل آورند. اساسنامه شرکتهای تعاونی مذکور توسط وزارت کار و امور اجتماعی به ثبت خواهد رسید.
ماده134- به منظور بررسی و پیگیری مسائل و مشکلات صنفی و اجتماعی و حسن اجرای آن قسمت از مفاد اصل بیست و نهم قانون اساسی که متضمن حفظ حقوق و تامین منافع و بهره مندی از خدمات بهداشتی ، درمانی و مراقبت های پزشکی می باشد، کارگران و مدیران بازنشسته می توانند بطور مجزا نسبت به تاسیس کانونهای کارگران و مدیران بازنشسته شهرستانها و استانها اقدام نمایند.
 تبصره1- کانونهای کارگران و مدیران بازنشسته استانها می توانند نسبت به تاسیس کانونهای عالی کارگران و مدیران بازنشسته کشور اقدام نمایند.
 تبصره2- وزارتخانه‌های کار و امور اجتماعی و بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و سازمان تامین اجتماعی موظف به همکاری با کانونهای عالی کارگران و مدیران بازنشسته کشور می باشند.
ماده135- به منظور ایجاد وحدت روش و هماهنگی در امور و تبادل نظر در چگونگی اجرای وظایف و اختیارات ، شوراهای اسلامی کار می توانند نسبت به تشکیل کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار در استان و کانون عالی هماهنگی شوراهای اسلامی کار در کل کشور اقدام نمایند.
 تبصره- آئین نامه چگونگی تشکیل ، حدود وظایف و اختیارات و نحوه عملکرد کانونهای شوراهای اسلامی کار موضوع این ماده باید توسط وزارتین کشور و کار و امور اجتماعی و سازمان تبلیغات اسلامی تهیه و به تصویب هیات وزیران برسد.
ماده136- کلیه نمایندگان رسمی کارگران جمهوری اسلامی ایران در سازمان جهانی کار، هیاتهای تشخیص ، هیاتهای حل اختلاف ، شورایعالی تامین اجتماعی شورایعالی حفاظت فنی و نظایر آن ، حسب مورد، توسط کانون عالی شوراهای اسلامی کار، کانون عالی انجمنهای صنفی کارگران و یا مجمع نمایندگان کارگران انتخاب خواهند شد.
 تبصره1- آئین نامه اجرایی این ماده با پیشنهاد شورایعالی کار به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
 تبصره2- در صورتی که تشکلهای عالی کارگری و کارفرمایی موضوع این فصل ایجاد نشده باشند ، وزیر کار و امور اجتماعی می تواند نسبت به انتخاب نمایندگان مزبور در مجامع ، شوراها و هیات های عالی اقدام نماید.
ماده137- به منظور هماهنگی و حسن انجام وظایف مربوطه ، تشکل های کار فرمائی و کارگری موضوع این فصل از قانون می توانند به طور مجزا نسبت به ایجاد تشکیلات مرکزی اقدام نمایند.
 تبصره- آئین نامه های انتخابات شورای مرکزی و اساسنامه تشکیلات مرکزی کارفرمایان و همچنین کارگران جداگانه توسط کمیسیونی مرکب از نمایندگان شورایعالی کار، وزارت کشور و وزارت کار و امور اجتماعی تهیه و به تصویبت هیات وزیران خواهد رسید.
ماده138- مقام ولایت فقیه در صورت مصلحت می توانند در هر یک از تشکلهای مذکور نماینده داشته باشند.
 
   
   
فصل هفتم- مذاکرات و پیمانهای دسته جمعی کار
ماده139- هدف از مذاکرات دسته جمعی ، پیشگیری و یا حل مشکلات حرفه‌ای یا شغلی و یا بهبود شرایط تولید یا امور رفاهی کارگران است که از طریق تعیین ضوابطی برای مقابله با مشکلات و تامین مشارکت طرفین در حل آنها و یا از راه تعیین و یا تغییر شرایط و نظایر اینها، در سطح کارگاه، حرفه و یا صنعت ، با توافق طرفین تحقیق می یابد. خواستهای طرح شده از سوی طرفین باید متکی به دلایل و مدارک لازم باشد.
 تبصره1- هر موضوعی که در روابط کار متضمن وضع مقررات و ایجاد ضوابط از طریق مذاکرات دسته جمعی باشد ، میتواند موضوع مذاکره قرار بگیرد، مشروط بر آنکه مقررات جاری کشور و از جمله سیاستهای برنامه‌ای دولت ، اتخاذ تصمیم در مورد آنها را منع نکرده باشد. مذاکرات دسته جمعی باید بمنظور حصول توافق و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات با رعایت شئون طرفین و با خودداری از هر گونه عملی که موجب اختلاف نظم جلسات گردد، ادامه یابد.
 تبصره2- در صورتی که طرفین مذاکرات دسته جمعی موافق باشند، می توانند از وزارت کار و امور اجتماعی تقاضا کنند شخص بیطرفی را که در زمینه مسائل کار تبحر داشته باشد و بتواند در مذاکرات هماهنگی ایجاد کند، بعنوان کارشناس پیمانهای دسته جمعی به آنها معرفی نماید. نقش این کارشناس کمک به هر دو طرف در پیشبرد مذاکرات دسته جمعی است .
ماده140- پیمان دسته جمعی کار عبارت است از پیمان کتبی به منظور تعیین شرایط کار فیمابین یک یا چند ( شورا یا انجمن صنفی و یا نماینده قانونی کارگران) از یک طرف و یک یا چند کارفرما و یا نمایندگان قانونی آنها از سوی دیگر و یا فیمابین کانونها و کانونهای عالی کارگری و کارفرمایی منعقد میشود.
 تبصره- در صورتی که مذاکرات دسته جمعی کار منجر به انعقاد پیمان دسته جمعی کار شود باید متن پیمان در سه نسخه تنظیم و به امضاء طرفین برسد. دو نسخه از پیمان در اختیار طرفین عقد پیمان دسته جمعی قرار گرفته و نسخه سوم ظرف سه روز در قبال اخذ رسید و به منظور رسیدگی و تائید، تسلیم وزارت کار و امور اجتماعی خواهد شد.
ماده141- پیمانهای دسته جمعی کار هنگامی اعتبار قانونی و قابلیت اجرائی خواهند داشت که:
 الف - مزایای کمتر از آنچه در قانون کار پیش بینی گردیده است در آن تعیین نشده باشد.
 ب - با قوانین و مقررات جاری کشور و تصمیمات و مصوبات قانونی دولت مغایر نباشد.
 ج - عدم تعارض موضوع یا موضوعات پیمان با بندهای الف و ب ، به تائید وزارت کار و امور اجتماعی برسد.
 تبصره1- وزارت کار و امور اجتماعی باید نظر خود در مورد مطابقت یا عدم تطابق با بندهای الف و ب مذکور در این ماده را ظرف 30 روز به طرفین پیمان کتبا" اعلام نماید.
 تبصره2- نظر وزارت کار و امور اجتماعی در مورد عدم مطابقت مفاد پیمان جمعی با موضوعات بندهای الف و ب باید متکی به دلایل قانونی و مقررات جاری کشور باشد. دلایل و موارد مستند باید کتبا" به طرفین پیمان ظرف مدت مذکور در تبصره یک همین ماده اعلام گردد.
ماده142- در صورتی که اختلاف نظر در مورد مواد مختلف این قانون و یا پیمانهای قبلی و یا هر یک از موضوعات مورد درخواست طرفین برای انعقاد پیمان جدید، منجر به تعطیل کار ضمن حضور کارگر در کارگاه و یا کاهش عمدی تولید از سوی کارگران شود، هیات تشخیص موظف است بر اساس درخواست هر یک از طرفین اختلاف و یا سازمانهای کارگری و کارفرمایی ، موضوع اختلاف را سریعا" مورد رسیدگی قرار داده و اعلام نظر نماید.
 تبصره- در صورتیکه هر یک از طرفین پیمان دسته جمعی نظر مذکور را نپذیرد ، می تواند ظرف مدت ده روز از تاریخ اعلام نظر هیات تشخیص ( موضوع ماده158) به هیات حل اختلاف مندرج در فصل نهم این قانون مراجعه و تقاضای رسیدگی و صدور رای نماید. هیات حل اختلاف پس از دریافت تقاضا فورا" به موضوع اختلاف در پیمان دسته جمعی رسیدگی و رای خود را نسبت به پیمان دسته جمعی کار اعلام می کند.
ماده143- در صورتیکه پیشنهادات هیات حل اختلاف ظرف سه روز مورد قبول طرفین واقع نشود. رئیس اداره کار و امور اجتماعی موظف است بلافاصله گزارش امر را جهت اتخاذ تصمیم لازم به وزارت کار و امور اجتماعی اطلاع دهد. در صورت لزوم هیات وزیران میتواند مدام که اختلاف ادامه دارد ، کارگاه را به هر نحوی که مقتضی بداند به حساب کارفرما اداره نماید.
ماده144- در پیمان های دسته جمعی کار که برای مدت معین منعقد می گردد ، هیچیک از طرفین نمی تواند به تنهایی قبل از پایان مدت ، درخواست تغییر آنرا بنماید ، مگر آنکه شرایط استثنائی به تشخیص وزارت کار و امور اجتماعی این تغییر را ایجاب کند.
ماده145- فوت کارفرما و یا تغییر مالکیت از وی ، در اجرای پیمان دسته جمعی کار موثر نمی باشد و چنانچه کار استمرار داشته باشد، کارفرمای جدید قائم مقام کارفرمای قدیم محسوب خواهد شد.
ماده146- در کلیه قراردادهای انفرادی کار، که کارفرما قبل از انعقاد پیمان دسته جمعی کار منعقد ساخته و یا پس از آن منعقد می نماید، مقررات پیمان دسته جمعی لازم الاتباع است ، مگر در مواردی که قراردادهای انفرادی از لحاظ مزد دارای مزایای بیشتر از پیمان دسته جمعی باشند.
 
   
  
فصل هشتم - خدمات رفاهی کارگران‌
ماده147- دولت مکلف است خدمات بهداشتی و درمانی را برای کارگران و کشاورزان مشمول این قانون و خانواده آنها فراهم سازد.
ماده148- کارفرمایان کارگاههای مشمول این قانون مکلفند بر اساس قانون تامین اجتماعی، نسبت به بیمه نمودن کارگران واحد خود اقدام نمایند.
ماده149- کارفرمایان مکلفند با تعاونیهای مسکن و در صورت عدم وجود این تعاونیها مستقیما" با کارگران فاقد مسکن جهت تامین خانه های شخصی مناسب ، همکاری لازم را بنمایند و همچنین کارفرمایان کارگاهای بزرگ مکلف به احداث خانه های سازمانی در جوار کارگاه و یا محل مناسب دیگر می باشند.
 تبصره1- دولت موظف است با استفاده از تسهیلات بانکی و امکانات وزارت مسکن و شهرسازی، شهرداریها و سایر دستگاههای ذیربط همکاری لازم را بنماید.
 تبصره2- نحوه و میزان همکاری و مشارکت کارگران ، کارفرمایان و دستگاههای دولتی و نوع کارگاههای بزرگ مشمول این ماده طبق آئین نامه ای خواهد بود که توسط وزارتین کار و امور اجتماعی و مسکن و شهرسازی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
ماده150- کلیه کارفرمایان مشمول این قانون مکلفند در کارگاه ، محل مناسبی برای ادای فریضه نماز ایجاد نمایند و نیز در ایام ماه مبارک رمضان برای تنظیم شعائر مذهبی و رعایت حال روزه داران ، باید شرایط و ساعات کار را به همکاری انجمن اسلامی و شورای اسلامی کار و یا سایر نمایندگان قانونی کارگران طوری تنظیم نمایند که اوقات کار مانع فریضه روزه نباشد. همچنین مدتی از اوقات کار را برای ادای فریضه نماز و صرف افطار یا سحری ، اختصاص دهند.
ماده151- در کارگاههائی که برای مدت محدود، به منظور انجام کاری معین ( راه سازی و مانند آن ) دور از مناطق مسکونی ایجاد می شوند ، کارفرمایان موظفند سه وعده غذای مناسب و ارزان قیمت ( صبحانه ، نهار و شام ) برای کارگران خود فراهم نمایند ، که حداقل یک وعده آن باید غذای گرم باشد. در این قبیل کارگاهها به اقتضاء فصل ، محل و مدت کار ، باید خوابگاه مناسبی نیز برای کارگران ایجاد شود.
ماده152- در صورت دوری کارگاه و عدم تکافوی وسیله نقلیه عمومی ، صاحب کار باید برای رفت و برگشت کارکنان خود وسیله نقلیه مناسب در اختیار آنان قرار دهد.
ماده153- کارفرمایان مکلفند برای ایجاد و اداره امور شرکتهای تعاونی کارگران کارگاه خود ، تسهیلات لازم را از قبیل محل ، وسایل کار و امثال اینها فراهم نمایند.
 تبصره- دستورالعملهای مربوط به نحوه اجرای این ماده با پیشنهاد شورایعالی کار به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.
ماده154- کلیه کارفرمایان موظفند با مشارکت وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور محل مناسب برای استفاده کارگران در رشته های مختلف ورزش ایجاد نمایند.
 تبصره- آئین نامه نحوه ایجاد و ضوابط مربوط به آن و همچنین مدت شرکت کارگران در مسابقات قهرمانی ورزشی یا هنری و ساعات متعارف تمرین ، توسط کار و امور اجتماعی و سازمان تربیت بدنی کشور تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
ماده 155- کلیه کارگاهها موظف اند برحسب اعلام وزارت کار و امور اجتماعی و با نظارت این وزارت و سازمانهای مسئول در امر سواد آموزی بزرگسالان ، به ایجاد کلاسهای سوادآموزی بپردازند. ضوابط نحوه اجرای این تکلیف ، چگونگی تشکیل کلاس ، شرکت کارگران در کلاس ، انتخاب آموزش یاران و سایر موارد آن مشترکا" توسط وزارت کار و امور اجتماعی و نهضت سواد آموزی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
 تبصره- شرط ورود کارگران به دوره های مراکز کارآموزی ، حداقل داشتن گواهینامه نهضت سواد آموزی یا معادل آن است .
ماده156- دستورالعملهای مربوط به تاسیسات کارگاه از نظر بهداشت محیط کار، مانند غذاخوری، حمام و دستشویی برابر آئین نامه‌ای خواهد بود که توسط وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی تصویب و به مرحله اجرا در خواهد آمد.
 
    
   
فصل نهم - مراجع حل اختلاف
ماده157- هر گونه اختلاف فردی بین کارفرما و کارگر یا کارآموز که ناشی از اجرای قانون و سایر مقررات کار، قرارداد کارآموزی ، موافقت نامه های کارگاهی یا پیمانهای دسته جمعی کار باشد ، در مرحله اول از طریق سازش مستقیم بین کارفرما و کارگر یا کارآموز و یا نمایندگان آنها در شورای اسلامی کار و در صورتی که شورای اسلامی کار در واحدی نباشد ، از طریق انجمن صنفی کارگران و یا نماینده قانونی کارگران و کارفرما حل و فصل خواهد شد و در صورت عدم سازش ، از طریق هیاتهای تشخیص و حل اختلاف به ترتیب آتی رسیدگی و حل و فصل خواهد شد.
ماده158- هیات تشخیص مذکور در این قانون از افراد ذیل تشکیل میشود:
 1- یک نفر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی.
 2- یک نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان.
 3- یک نفر نماینده مدیران صنایع به انتخاب کانون انجمنهای صنفی کارفرمایان استان.
 در صورت لزوم و با توجه به میزان کار هیاتها، وزارت کار و امور اجتماعی می تواند نسبت به تشکیل چند هیات تشخیص در سطح هر استان اقدام نماید.
 تبصره- کارگری که مطابق نظر هیات تشخیص باید اخراج شود، حق دارد نسبت به این تصمیم به هیات حل اختلاف مراجعه و اقامه دعوی نماید.
ماده159- رای هیاتهای تشخیص پس از 15 روز از تاریخ ابلاغ آن لازم الاجرا میگردد و در صورتی که ظرف مدت مذکور یکی از طرفین نسبت به رای مزبور اعتراض داشته باشد، اعتراض خود را کتبا" به هیات حل اختلاف تقدیم می نماید رای هیات حل اختلاف پس از صدور قطعی و لازم الاجرا خواهد بود. نظرات اعضای هیات بایستی در پرونده درج شود.
ماده160- هیات حل اختلاف استان از سه نفر نماینده کارگران به انتخاب کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان یا کانون انجمنهای صنفی کارگران و یا مجمع نمایندگان کارگران واحدهای منطقه و سه نفر نماینده کارفرمایان به انتخاب مدیران واحدهای منطقه و سه نفر نماینده دولت ( مدیر کل کار و امور اجتماعی ، فرماندار و رئیس دادگستری محل و یا نمایندگان آنها) برای مدت 2 سال تشکیل می گردد. در صورت لزوم و با توجه به میزان کار هیاتها ، وزارت کار و امور اجتماعی می تواند نسبت به تشکیل چند هیات حل اختلاف در سطح استان اقدام نماید.
ماده161- هیاتهای حل اختلاف با توجه به حجم کار و ضرورت به تعداد لازم در محل واحدهای کار و امور اجتماعی و حتی الامکان خارج از وقت اداری ، تشکیل خواهد شد.
ماده162- هیاتهای حل اختلاف از طرفین اختلاف برای حضور در جلسه رسیدگی ، کتبا" دعوت می کنند، عدم حضور هر یک از طرفین یا نماینده تام الاختیار آنها مانع رسیدگی و صدور رای توسط هیات نیست : مگر آنکه هیات حضور طرفین را ضروری تشخیص دهد ، در این صورت فقط یک نوبت تجدید دعوت می نماید. در هر حال هیات حتی الامکان ظرف مدت یکماه پس از وصول پرونده رسیدگی و رای لازم را صادر می نماید.
ماده163- هیاتهای حل اختلاف می توانند در صورت لزوم از مسئولین و کارشناسان و انجمنها و شوراهای اسلامی واحدهای تولیدی ، صنعتی ، خدمات و کشاورزی دعوت به عمل آورند و نظرات و اطلاعات آنان را در خصوص موضوع ، استماع نمایند.
ماده164- مقررات مربوط به انتخاب اعضاء هیاتهای تشخیص و حل اختلاف و چگونگی تشکیل جلسات آنها توسط شورای عالی کار تهیه و به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی خواهد رسید.
ماده165- در صورتیکه هیات حل اختلاف اخراج کارگر را غیر موجه تشخیص داد، حکم بازگشت کارگر اخراجی و پرداخت حق السعی اورا از تاریخ اخراج صادر میکند و در غیر اینصورت ( موجه بودن اخراج) کارگر، مشمول اخذ حق سنوات به میزان مندرج در ماده 27 این قانون خواهد بود.
 تبصره- چنانچه کارگر نخواهد به واحد مربوط بازگردد، کارفرما مکلف است که بر اساس سابقه خدمت کارگر به نسبت هر سال 45 روز مزد و حقوق به وی بپردازد.
ماده166- آراء قطعی صادره از طرف مراجع حل اختلاف کار، لازم الاجرا بوده و به وسیله اجرای احکام دادگستری به مورد اجرا گذارده خواهد شد. ضوابط مربوط به آن به موجب آئین نامه ای خواهد بود که به پیشنهاد وزارتین کار و امور اجتماعی و دادگستری به تصویب هیات وزیران می رسد.
 
     بـــالای صفحهفلش بالا
  
فصل دهم - شورایعالی کار
ماده167- در وزارت کار و امور اجتماعی شورائی بنام شورایعالی کار تشکیل میشود وظیفه شورا انجام کلیه تکالیفی است که به موجب این قانون و سایر قوانین مربوطه به عهده آن واگذار شده است . اعضای شورا عبارتند از:
 الف - وزیر کار و امور اجتماعی، که ریاست شورا را بعهده خواهد داشت .
 ب - دو نفر از افراد بصیر و مطلع در مسائل اجتماعی و اقتصادی به پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی و تصویب هیات وزیران که یک نفر از آنان از اعضای شورایعالی صنایع انتخاب خواهد شد.
 ج - سه نفر از نمایندگان کارفرمایان ( یک نفر از بخش کشاورزی) به انتخاب کارفرمایان.
 د - سه نفر از نمایندگان کارگران ( یک نفر از بخش کشاورزی) به انتخاب کانون عالی شوراهای اسلامی کار. شورای عالی کار ، از افراد فوق تشکیل که به استثناء وزیر کار و امور اجتماعی ، بقیه اعضاء آن برای مدت دو سال تعیین و انتخاب میگردند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است .
 تبصره - هر یک از اعضاء شرکت کننده در جلسه دارای یک رای خواهند بود.
ماده168- شورایعالی کار هر ماه حداقل یک بار تشکیل جلسه می دهد. در صورت ضرورت ، جلسات فوق العاده به دعوت رئیس و یا تقاضای سه نفر از اعضای شورا تشکیل می شود جلسات شورا با حضور هفت نفر از اعضاء رسمیت می یابد و تصمیمات آن با اکثریت آراء معتبر خواهد بود.
ماده169- شورایعالی کار دارای یک دبیرخانه دائمی است کارشناسان مسائل کارگری و اقتصادی و اجتماعی و فنی دبیرخانه، مطالعات مربوط به روابط و شرایط کار و دیگر اطلاعات مورد نیاز را تهیه و در اختیار شورایعالی کار قرار می دهند.
 تبصره- محل دبیرخانه شورایعالی کار در وزارت کار و امور اجتماعی است مسئول دبیرخانه به پیشنهاد وزیر کار و امور اجتماعی و تصویب شورایعالی کار انتخاب می شود. که به عنوان دبیر شورا ، بدون حق رای ، در جلسات شورایعالی کار شرکت خواهد کرد.
ماده170- دستورالعملهای مربوط به چگونگی تشکیل و نحوه اداره شورایعالی کار و وظایف دبیرخانه شورا و همچنین نحوه انتخاب اعضاء اصلی و علی البدل کارگران و کارفرمایان و در شواریعالی کار به موجب مقرراتی خواهد بود که حداکثر ظرف دو ماه از تاریخ تصویب این قانون توسط وزیر کار و امور اجتماعی تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسیدو
 
   
  
فصل یازدهم - جرائم و مجازاتها
ماده171- متخلفان از تکالیف مقرر در این قانون ، حسب مورد ، مطابق مواد آتی با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به مجازات حبس یا جریمه نقدی و یا هر دو محکوم خواهند شد. در صورتیکه تخلف از انجام تکالیف قانونی سبب وقوع حادثه‌ای گردد که منجر به عوارضی مانند نقص عضو و یا فوت کارگر شود ، دادگاه مکلف است علاوه بر مجازاتهای مندرج در این فصل ، نسبت به این موارد طبق قانون تعیین تکلیف نماید.
ماده172- کار اجباری با توجه به ماده 6 این قانون به هر شکل ممنوع است و متخلف علاوه بر پرداخت اجرت المثل کار انجام یافته و جبران خسارت با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به حبس از 91 روز تا یکسال و یا جریمه نقدی معادل 50 تا200 برابر حداقل مزد روزانه محکوم خواهد شد. هرگاه چند نفر به اتفاق یا از طرفین یک موسسه ، شخصی را به کار اجباری بگمارند ، هر یک از متخلفان به مجازاتهای فوق محکوم و مشترکا" مسئول پرداخت اجرت المثل خواهند بود مگر آنکه مسبب اقوی از مباشر باشد، که در این صورت مسبب شخصا"مسئول است .
 تبصره- چنانچه چند نفر به طور جمعی به کار اجباری گمارده شوند ، متخلف یا متخلفین علاوه بر پرداخت اجرت المثل با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به حداکثر مجازات مذکور در این ماده محکوم خواهند شد.
ماده173- متخلفان از هر یک از موارد مذکور در مواد 149-151-152-153-154-155 و قسمت دوم ماده 78 ، علاوه بر رفع تخلف در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد ، با توجه به تعداد کارگران و حجم کارگاه، در کارگاههای کمتر از100 نفر برای هر بار تخلف به پرداخت جریمه نقدی از هفتاد تا یکصد و پنجاه برابر حداقل مزد روزانه رسمی یک کارگر در تاریخ صدور حکم محکوم خواهند شد و به ازای هر صد نفر کارگر اضافی در کارگاه، 10 برابر حداقل مزد به حداکثر جریمه مذکور اضافه خواهد شد.
ماده174- متخلفان از هر یک از موارد مذکور در مواد 38-45-59 و تبصره ماده 41 برای هر مورد تخلف حسب مورد علاوه بر رفع تخلف با تادیه حقوق کارگر و با هر دو در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد، به ازای هر کارگر به ترتیب ذیل محکوم خواهند شد.
 1- برای تا10 نفر 70 تا50 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 2- برای تا100 نفر نسبت به مازاد 10 نفر 50 تا 100 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 3- برای بالاتر از100 نفر نسبت به مازاد 100 نفر 2 تا 5 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
ماده175- متخلفان از هر یک از موارد مذکور در مواد 78 ( قسمت اول)-80-81-82 و 92 برای هر مورد تخلف حسب مورد علاوه بر رفع تخلف با تادیه حقوق کارگر و با هر دو مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد به ازای هر کارگر به ترتیب ذیل محکوم خواهند شد.
 1- برای تا10 نفر،30 تا100 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 2- برای تا100 نفر نسبت به مازاد 10 نفر، 5 تا 10 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 3- برای بالاتر از100 نفر نسبت به مازاد100 نفر- 2 تا 5 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر. در صورت تکرار تخلف ، متخلفان مذکور به 1/1 تا 5/1 برابر حداکثر جرایم نقدی فوق و یا به حبس از 91 روز تا 120 روز محکوم خواهند شد.
ماده176- متخلفان از هر یک از موارد مذکور در مواد 52-61-75-77-79-83-84 و91 برای هر مورد تخلف حسب مورد علاوه بر رفع تخلف یا تادیه حقوق کارگر و یا هر دو در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد، به ازای هر کارگر به ترتیب ذیل محکوم خواهند شد.
 1- برای تا 10 نفر، 200 تا500 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 2- برای تا100 نفر نسبت به مازاد 10 نفر، 20 تا 50 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 3- برای بالاتر از 100 نفر نسبت به مازاد 100 نفر، 10 تا20 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 در صورت تکرار تخلف ، متخلفان مذکور به حبس از 91 روز تا180 روز محکوم خواهند شد.
ماده177- متخلفان از هر یک از موارد مذکور در موارد 87،89 ( قسمت اول ماده) و 90 برای هر مورد تخلف حسب مورد علاوه بر رفع تخلف به تادیه حقوق کارگر و یا هر دو در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد ، به حبس از 91 روز تا 120 روز و یا جریمه نقدی به ترتیب ذیل محکوم خواهند شد.
 1- در کارگاههای تا10 نفر ، 300 تا 600 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 2- در کارگاههای 11 تا100 نفر، 500 تا1000 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 3- در کارگاهای 1000 نفر به بالا ، 800 تا 1500 برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
 در صورت تکرار تخلف ، متخلفان به حبس از 121 روز تا180 روز محکوم خواهند شد.
ماده178- هر کس ، شخص یا اشخاص را با اجبار و تهدید وادار به قبول عضویت در تشکلهای کارگری یا کارفرمایی نماید. یا مانع از عضویت آنها در تشکلهای مذکور گردد و نیز چنانچه از ایجاد تشکلهای قانونی و انجام وظایف قانونی آنها جلوگیری نماید ، با توجه به شرائط و امکانات خاطی و مراتب جرم به جریمه نقدی از 20 تا 100 برابر حداقل مزد روزانه
 کارگر در تاریخ صدور حکم یا حبس از 91 روز تا120 روز و یا هر دو محکوم خواهد شد.
ماده179- کارفرمایان یا کسانی که مانع ورود و انجام وظیفه بازرسان کار و ماموران بهداشت کار به کارگاههای مشمول این قانون گردند یا از دادن اطلاعات و مدارک لازم به ایشان خودداری کنند. در هر مورد با توجه به شرایط و امکانات خاطی به پرداخت جریمه نقدی از 100 تا 300 برابر حداقل مزد روزانه کارگر پس از قطعیت حکم و در صورت تکرار به حبس از 91 روز تا120 روز محکوم خواهند شد.
ماده180- کارفرمایانی که بر خلاف مفاد ماده 159 این قانون از اجرای بموقع آراء قطعی و لازم الاجرا مراجع حل اختلاف این قانون خودداری نمایند ، علاوه بر اجرای آراء مذکور، با توجه به شرایط و امکانات خاطی به جریمه نقدی از20 تا200 برابر حداقل مزد روزانه کارگر محکوم خواهند شد.
ماده181- کارفرمایانی که اتباع بیگانه را که فاقد پروانه کارند و یا مدت اعتبار پروانه کارشان منقضی شده است ، به کار گمارند و یا اتباع بیگانه را در کاری غیر از آنچه در پروانه کار آنها قید شده است بپذیرند و یا در مواردی که رابطه استخدامی تبعه بیگانه با کارفرما قطع می گردد مراتب را به وزارت کار و امور اجتماعی اعلام ننمایند، با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به مجازات حبس از 91 روز تا 180 روز محکوم خواهند شد.
ماده182- کارفرمایانی که بر خلاف مفاد ماده 192 این قانون از تسلیم آمار و اطلاعات مقرر به وزارت کار و امور اجتماعی خودداری نمایند ، علاوه بر الزام به ارائه آمار و اطلاعات مورد نیاز وزارت کار و امور اجتماعی، در هر مورد با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم به جریمه نقدی از 50 تا250 برابر حداقل مزد روزانه کارگر محکوم خواهند شد.
ماده183- کارفرمایانی که بر خلاف مفاد ماده 148 این قانون از بیمه نمودن کارگران خود خودداری نمایند، علاوه بر تادیه کلیه حقوق متعلق به کارگر (سهم کارفرما) با توجه به شرائط و امکانات خاطی و مراتب جرم به جریمه نقدی معادل دو تا ده برابر حق بیمه مربوطه محکوم خواهند شد.
ماده184- در کلیه مواردی که تخلف از ناحیه اشخاص حقوقی باشد ، اجرت المثل کار انجام شده و طلب و خسارت باید از اموال شخص حقوقی پرداخت شود ، ولی مسئولیت جزائی اعم از حبس ، جریمه نقدی و یا هر دو حالت متوجه مدیر عامل یا مدیر مسئول شخصیت حقوقی است که تخلف به دستور او انجام گرفته است و کیفر درباره مسئولین مذکور اجراء خواهد شد.
ماده185- رسیدگی به جرائم مذکور در مواد 171 تا 184 در صلاحیت دادگاههای کیفری دادگستری است ، رسیدگی مذکور در دادسرا و دادگاه خارج از نوبت بعمل خواهد آمد.
ماده186- جرایم نقدی مقرر در این قانون به حساب مخصوصی در بانک واریز خواهد شد و این وجوه تحت نظر وزیر کار و امور اجتماعی به موجب آئین نامه‌ای که به تصویب هیات وزیران می رسد ، جهت امور رفاهی ، آموزشی و فرهنگی کارگران به مصرف خواهد رسید.
 
    
   
فصل دوازدهم- مقررات متفرقه‌
ماده187- کارفرمایان مکلفند پس از پایان قرارداد کار بنا به درخواست کارگر گواهی انجام کار با قید مدت ، زمان شروع و پایان و نوع کار انجام شده را به وی تسلیم نمایند.
ماده188- اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری یا سایر قوانین و مقررات خاص استخدامی و نیز کارگران کارگاههای خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا" توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام میشود ، مشمول مقررات این قانون نخواهند بود.
 تبصره- حکم این ماده مانع از انجام تکالیف دیگری که در فصول مختلف نسبت به موارد مذکور تصریح شده است ، نمی باشد.
ماده189- در بخش کشاورزی ، فعالیتهای مربوط به پرورش و بهره برداری از درختان میوه، انواع نباتات و جنگلها، مراتع ، پارکهای جنگلی ، دامداری ، تولید و پرورش ماکیان و طیور، صنعت نوغان ، پرورش آبزیان ، زنبور عسل و کاشت ، داشت و برداشت و سایر فعالیتها در کشاوزی ، به پیشنهاد شورای عالی کار و تصویب هیات وزیران می تواند از شمول قسمتی از این قانون معاف گردد.
ماده190- مدت کار، تعطیلات و مرخصی ها، مزد یا حقوق صیادان ، کارکنان حمل و نقل ( هوائی ، زمینی و دریائی)، خدمه و مستخدمین منازل ، معلولین و نیز کارگرانی که طرز کارشان به نحوی است که تمام یا قسمتی از مزد و درآمد آنها به وسیله مشتریان یا مراجعین تامین می شود و همچنین کارگرانی که کار آنها نوعا" در ساعات متناوب انجام می گیرد ، در آئین نامه هائی که توسط شورای عالی کار تدوین و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید ، تعیین می گردد در موارد سکوت ، مواد این قانون حاکم است .
ماده191- کارگاههای کوچک کمتر از ده نفر را می توان برحسب مصلحت موقتا" از شمول بعضی از مقررات این قانون مستثنی نمود تشخیص مصلحت و موارد استثنائا"به موجب آئین نامه‌ای خواهد بود که با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
ماده192- کارفرمایان موظفند در مهلت مقرر، آمار و اطلاعات مورد نیاز وزارت کار و امور اجتماعی را طبق آئین نامه‌ای که به تصویب وزیر کار و امور اجتماعی می رسد ، تهیه و تسلیم نمایند.
ماده193- وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی حسب مورد به منظور تامین کادر متخصص سرپرستی در صورت لزوم، به افرادی که در واحد ها به عنوان سرپرست تعیین شده‌اند ، آموزشهای لازم را در زمینه مسائل ناظر به روابط انسانی ، روابط کار و ایمنی و بهداشت کار خواهند داد.
ماده194- کارفرمایان کارخانه ها مکلفند در زمینه آموزش نظامی کارگران واحد های خود با نیروی مقاومت بسیج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی همکاریهای لازم را مبذول دارند.
 تبصره- آئین نامه اجرایی این ماده با همکاری مشترک وزارتین کار و امور اجتماعی و دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ، تهیه و به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.
ماده195- به منظور تشویق نیروهای کارگری مولد ، متخصص ، مخترع و مبتکر وزارت کار و امور اجتماعی مکلف است همه ساله به طرق مقتضی در مورد انتخاب کارگران نمونه سال اقدام نماید.
 تبصره- ضوابط اجرائی این ماده و چگونگی تشویق کارگران نمونه و نحوه اجرای آن و پیش بینی هزینه های متعارف مربوط ، توسط وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد گردید.
ماده196- وزارت کار و امور اجتماعی مکلف است در جهت آگاهی و شکوفایی فکری بیشتر کارگران و رشد کارهای علمی ، عملی و تخصصی در زمینه های علوم و صنعت ، کشاورزی و خدماتی ، فیلم ، اسلاید و آموزشهای لازم دیگر را تدارک ببیند و این امکانات را از طریق رادیو ، تلویزیون و رسانه های گروهی و یا هر نحو دیگری که لازم باشد در اختیار آنان قرار دهد.
ماده197- دولت مکلف است با توجه به امکانات خود برای کارگرانی که قصد داشته باشند از شهر به روستا مهاجرت کنند و به کار کشاورزی بپردازند، تسهیلات لازم را فراهم نماید.
ماده198- وزارت کار و امور اجتماعی می تواند در موارد ضرورت برای تنظیم نیروی کار ایرانیان خارج از کشور ، در نمایندگی های جمهوری اسلامی ایران وابسته کار منصوب نماید.
 تبصره1- وابسته کار، توسط وزیر کار و امور اجتماعی تعیین و پس از موافقت وزیر امور خارجه منصوب و اعزام می گردد.
 تبصره2- وزارتین کار و امور اجتماعی و امور خارجه و سازمان امور اداری و استخدامی موظفند پس از تصویب این قانون آئین نامه اجرایی موضوع این ماده را تهیه و به تصویب هیات وزیران برسانند.
ماده199- وزارت کار و امور اجتماعی مکلف است ظرف شش ماه از تاریخ تصویب این قانون ، آئین نامه های اجرائی مربوط را تهیه و به تصویب مراجع مذکور در این قانون برساند.
 تبصره- آن دسته از آئین نامه های اجرائی قانون کار مصوب 26/12/1337 که با مقررات این قانون مغایر نباشد ، تا تصویب آئین نامه های موضوع این ماده قابل اجرا می باشند.
ماده200- با تصویب این قانون و آئین نامه های اجرائی آن ، قوانین کار و کار کشاورزی مغایر این قانون لغو می گردند.
ماده201- وزارت کار و امور اجتماعی باید کلیه حقوق و تکالیف مذکور در این قانون را با روشهای مناسب به اطلاع کارگران و کارفرمایان برساند.
ماده202- وزارت کار و امور اجتماعی مکلف است سازمان و تشکیلات خود را در ارتباط با قانون کار جدید ، طراحی و به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور برساند.
ماده203- وزارت کار و امور اجتماعی و دادگستری مامور اجرای این قانون می باشند.
 تبصره- مفاد این ماده رافع تکالیف و مسئولیتهایی نخواهد بود که در این قانون و یا سایر قوانین به عهده وزارتخانه های ذیربط و موسسات و کارگاههای دولتی مشمول این قانون نهاده شده است.
  بـــالای صفحهفلش بالا