(1000روز طلایی :مهرمادر،شیر مادر)
شیر مادر یک ماده زنده است که سبب حفاظت شیر خوار در برابر عوامل بیماریزا و نیز تنظیم فعالیت سیستم ایمنی او میشود.در بدو تولّد، نوزاد وابسته به مواد محافظتی است که یا از جفت به وی رسیده و یا از آغوز و شیر مادر به او می‌رسد.سیستم ایمنی نوزاد در سن 9 تا 12 ماهگی کامل میشود و قادر به محافظت از خود می‌گردد؛ که در صورت عدم مصرف شیر مادر در این مرحله بینابینی، ایمنی شیرخوار کم میشود و این موضوع سبب افزایش بیماری و مرگ و میر در نوزادان می‌گردد.مقاوم شدن در برابر عفونت و جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های آلرژیک مهم ترین خاصیت محافظتی شیر مادر است. مادر در طول شیردهی باید به این مسأله توجه کند و قبل از شیر دادن از پستان دوم اجازه دهد که نوزاد، پستان اول را به خوبی مکیده و خالی کند.همچنین ترکیب شیر مادر تحت تأثیر رژیم مادر نیز می باشد به طوری که میزان کلسیم، ویتامین‌ها و چربی شیر مادر با رژیم وی ارتباط دارد.در مادر مبتلا به سوء تغذیه شدید، مقدار تولید شیر کمتر است.تماس مادر با یک عامل بیماری زا سبب ایجاد آنتی بادی علیه آن میشود که از راه گردش خون به پستان مادر مهاجرت می‌کند و با خوردن شیر مادر توسط شیرخوار؛ مواد ایمنی بخش علیه آن عامل بیماریزا، به نوزاد شیرخوار منتقل میشود.در شیر مادر نه تنها عوامل موجود، نقش تغذیه‌ای دارند؛ بلکه موادی در شیر مادر وجود دارند که سبب تسریع رشد نوزاد شیر خوار شده و او را در برابر عوامل بیماریزا محافظت می‌نمایند.در کودکانی که از شیر مادر استفاده می‌کنند خطر ابتلا به اسهال، عفونت‌های تنفسی، عفونت گوش میانی، مننژیت، دیابت در دوران کودکی کمتر است.به علاوه در آن‌هایی که تغذیه مصنوعی دارند، شانس اختلالات دندانی بیشتر است.شیر مادر حاوی مواد ایمنی بخش محلول و نیز سلول‌های ایمنی است.میزان مواد ایمنی بخش در آغوز بیشتر از شیر است.ولی افزایش حجم شیر مادر، کاهش غلظت مواد ایمنی بخش در آن را جبران می‌نماید.شیر مادر حاوی اجزایی است که سبب جایگزینی باکتری‌های غیر بیماریزا در دستگاه گوارش نوزاد شیر خوار می‌شوند؛ این موضوع مانع از جایگزینی باکتری‌های بیماریزا میشود.علاوه بر آن شیر مادر حاوی اجزایی است که سبب تسهیل رشد و تکامل دستگاه گوارش شیر خوار می‌شوند.اگر همه مادران در 4 تا 6 ماه اول زندگی به نوزاد خود شیر بدهند سالانه از مرگ و میر حدود یک میلیون نوزاد کاسته میشود..
وجود مواد ایمنی بخش در شیر مادر سبب میشود که شانس مرگ و میر ناشی از اسهال حدود 14/2 برابر، همچنین شانس مرگ و میر ناشی از عفونت های تنفسی حدود 3/6برابر و نیز شانس مرگ و میر ناشی از سایر عفونت‌ها حدود 2/5 برابر کمتر از مواردی باشد که نوزاد با شیر خشک تغذیه میشود.کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند کمتر بیمار می‌شوند، در نتیجه میزان بستری شدن آن‌ها در بیمارستان و شانس سوء تغذیه در آن‌ها کمتر است.از طرف دیگر، با توجه به تأمین متعادل انرژی و مواد غذایی، شانس چاقی هم کمتر خواهد بود.شیر مادر علاوه بر تکامل جسمی، در تکامل روانی و ذهنی نوزاد هم نقش دارد؛ دیده شده که نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، تکامل شخصیّتی و اجتماعی بهتری داشته، از ضریب هوشی بالاتری برخوردار بوده و فعّالیّت بیشتری دارند.
مزایای شیردهی برای مادر
مادرانی که به نوزادانشان شیر می‌دهند، چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری برای تولید شیر استفاده می‌کنند؛ زودتر وزن اضافی خود را از دست می‌دهند و پستان‌ها و اندام‌هایشان زودتر به حالت طبیعی قبل از بارداری بر می‌گردد.تغییر شکل پستان‌ها با شیر دهی ارتباطی ندارد؛ بلکه بیشتر با تعداد حاملگی در ارتباط است.در صورت استفاده از سینه بند مناسب در اواخر حاملگی و در طول شیر دهی و در صورت عدم قطع ناگهانی شیر مادر، بدفرم شدن سینه‌ها دیده نمی‌شود.با شیر دادن، رحم زودتر به حالت طبیعی برمی‌گردد.شانس خونریزی و کم خونی بعدی در مادر کمتر میشود.همچنین شیردهی سبب تکامل رفتارهای مادر و تقویت ارتباط بین مادر و شیر خوار می‌گردد.در زنانی که شیر می‌دهند شانس ابتلاء به سرطان پستان و تخمدان بسیار کمتر است.همچنین پوکی استخوان در سنین قبل از یائسگی نیز کمتر می‌باشد.تغذیه انحصاری و مکرر شیر خوار در شب و روز، عادت ماهیانه مادر و امکان تخمک گذاری وی را به تعویق می‌اندازد.در نتیجه حاملگی زودرس بسیار کمتر اتفاق می‌افتد.استفاده از شیر کمکی و یا سایر مواد غذایی قبل از پایان 6 ماهگی و مصرف آب و آب قند و حتی پستانک می‌تواند به این ویژگی مهم شیر مادر لطمه بزند.
فواید شیر مادر برای خانواده
هزینه خرید شیر خشک و غذاهای آماده برای شیر خواران محروم از شیر مادر، سه برابر هزینه‌ای است که مادر برای تغذیه صحیح خود و شیر دهی موفقیّت آمیز لازم دارد.
فواید شیر مادر برای بیمارستان
تغذیه با شیر مادر سبب ایجاد یک جوّ آرام‌تر و گرم‌تر در بیمارستان میشود، نوزادان کمتر گریه می‌کنند و مادرانشان می‌توانند به آسانی به نیاز آن‌ها پاسخ دهند.
همچنین بروز عفونت‌های نوزادی کاهش می‌یابد، مادر در مراقبت از نوزاد سهیم میشود و به طور کلی از هزینه بیمارستانی و نیروی انسانی مورد نیاز کاسته میشود.
مزایای شیر مادر برای کشور از نظر اقتصادی
در صورت عدم استفاده از شیر مادر، به دلیل تهیه و فراهم کردن جایگزین آن و نیز به دلیل صرف هزینه‌ای که ناشی از مضرات تغذیه مصنوعی است؛ بار مالی کلانی به بودجه کشور افزوده میشود..
قند
قند شیر مادر نسبت به قند شیر سایر پستانداران بیشتر است، به طوری که حدود 40 درصد انرژی مورد نیاز نوزاد شیرخوار را تأمین می‌کند، این قند در تکامل مغزی شیر خوار هم اهمّیت دارد، به علاوه سبب افزایش جذب آهن و کلسیم در روده شیرخوار میشود.
پروتئین
پروتئین شیر مادر نسبت به پروتئین شیر گاو آسان تر هضم می شود و که برای شیر خواران مناسب‌تر است.
پروتئین شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آورده‌اند 20 درصد بیشتر از شیر مادرانی است که نوزادانشان به موقع متولد شده‌‌اند و این افزایش پروتئین، به طور کامل جوابگوی نیاز این گونه شیرخواران است.
.
ویتامین ها
غلظت ویتامین‌ها در شیر مادر به گونه‌ای است که برای رفع نیازهای نوزاد شیر خوار کافی است، گرچه ممکن است با تغییر میزان دریافت مادر، میزان آن‌ها در شیر تغییر نماید.بهبود رژیم غذایی مادر مؤثرترین راه پیشگیری از کمبود ویتامین‌ها در شیرخواران است.
کلسیم
اگر چه مقدار کلسیم شیر مادر از شیر گاو کمتر است ولی میزان جذب آن بیشتر است، زیرا در شیر مادر نسبت کلسیم به فسفر برای جذب کلسیم مناسب است.به علاوه قند موجود در شیر مادر جذب کلسیم را آسان‌تر می‌سازد.در تغذیه مصنوعی، شانس کمبود کلسیم در دوران نوزادی بیشتر است که به دلیل غلظت بالای فسفر در تغذیه مصنوعی است.
آهن
آهن شیر مادر کمتر از شیر گاو، ولی میزان جذب آن بیشتر است؛ زیرا قند و ویتامین c موجود در شیر مادر، در بهتر جذب شدن آن نقش مهمی دارند.از طرف دیگر، از دست دادن خون مخفی و آهن از روده این شیر خواران کمتر است.بنابر این در کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند کم خونی ناشی از فقر آهن کمتر بوده و دادن آهن قبل از سن 6 ماهگی نه تنها مفید نیست، بلکه سبب افزایش رشد بعضی از باکتری‌ها، در روده میشود.
روی
از دیگر مواد معدنی لازم برای رشد طبیعی بدن، روی است.میزان روی، در شیر مادر کم است ولی برای تأمین نیازهای شیر خوار کافی است؛ زیرا جذب آن نسبت به شیر خوارانی که تغذیه مصنوعی دارند خیلی بهتر است.میزان آب شیر زیاد است.در حدّی که سبب فرآهم آوردن آب کافی برای نیاز نوزاد شیر خوار حتّی در آب و هوای گرم میشود و دادن آب اضافی ضرورتی ندارد.
مریم اویسی کارشناس برنامه ترویج تغذیه باشیر مادر مرکزبهداشت شهرستان کرمانشاه
مطالب مرتبط:
درباره روز و هفته جهانی تغذیه با شیر مادر:
درباره هفته جهانی تغذیه با شیر مادر(سال2016) از سایت سازمان جهانی بهداشت