افزایش وزن و چاقی

از سه دهه پیش، برای درمان چاقی توصیه می شود که عادات زندگی اصلاح شوند و افراد چاق عادات مربوط به خوردن و فعالیت های بدنی خود را تغییر دهند که اثرات این روش در دراز مدت قابل مشاهده می باشد. بسیاری از افراد پس از موفقیت در رسیدن به وزن مطلوب به دلیل عدم دریافت آموزش های لازم برای پیشگیری از افزایش وزن مجدد، پس از مدتی به وزن اولیه برگشته اند.

امروزه به دلیل موفقیت نسبتا ناچیز و عدم تمایل افراد به تغییر عادات زندگی، رژیم غذایی و ورزش، استفاده از مکمل های رژیمی به عنوان روش جایگزین مطرح شده است.

مفهوم ساده چاقی عبارت است از دریافت انرژی بیشتر (دریافت چربی و کالری زیاد) و به دنبال آن مصرف انرژی کمتر (زندگی با تحرک کم). اوزان بالاتر از حد استاندارد تعاریفی دارند:

اضافه وزن: از نظر علمی 10 تا 20 درصد بیشتر از وزن استاندارد اضافه وزن می باشد.

چاقی: 20 درصد اضافه وزن یا بیشتر چاقی نامیده می شود. چاقی پس از گذشتن از مرحله افزایش وزن ایجاد می شود و باید در همان مراحل اولیه درمان را شروع کرد.

چاقی متوسط: 20 درصد بالاتر از وزن ایده آل چاقی متوسط است که خطرات مرگ زودرس را افزایش می دهد. در این افراد احتمال دیابت نوع 2 افزایش می یابد که علت آن مقاومت به انسولین است.

چاقی شدید: در چاقی شدید وزن افراد 45 کیلوگرم و یا حدود 60 درصد بیشتر از وزن ایده آل است. در این نوع چاقی مشکلات قلبی و ریوی بزرگترین خطرات را بوجود می آورد. شیوع مرگ ناگهانی در این افراد 10 برابر بیشتر از افراد عادی است. به علاوه عواقب روانی اجتماعی این اختلال، اغلب مشکلات ویرانگری را ایجاد می کند.

آناتومی چاقی: چاقی می تواند به دو صورت چاقی شکمی (آندروئید) و چاقی در نواحی ران و لگن (ژینوئید) خود را نشان دهد.

چاقی شکمی عمدتا در مردان شایع است و با افزایش فشارخون، مقاومت به انسولین، هیپر اوریسمی و دیس لیپوپروتئینمی ارتباط نزدیک دارد. در این نوع چاقی که به پیکر سیبی معروف است بافت چربی در نواحی شکم و سینه تجمع می یابد و به مراتب از چاقی ژینوئید که به پیکر گلابی معروف است و چربی در نواحی ران، لگن و سرین جمع می شود خطرناک تراست.

چاقی شکمی با ترشح هورمون هایی که تحریک کننده رشد سلول های بافت چربی و افزایش اشتها می باشند، به افزایش چاقی دامن می زد. برای سنجش وضعیت چاقی شکمی از نسبت دور شکم به دور باسن و یا دور شکم به میزان قد نیز استفاده می شود.

بیماری های مرتبط با چاقی درمان نشده یا چاقی بیمارگونه: مطالعات نشان داده که افراد چاق نسبت به بیماری هایی چون دیابت نوع 2، سندرم متابولیک، فشارخون بالا، بیماری های قلبی، سکته مغزی، سرطان (عموما سرطان سینه و روده بزرگ)، افسردگی، کبدچرب، سنگ های صفراوی، استئوارتریت و ...  بسیار مستعد هستند.

رمول شاخص توده بدن (BMI):

روش دیگر، استفاده از فرمول شاخص توده بدن و مقایسه آن با حدود استاندارد می باشد. در این روش، وزن (کیلوگرم) به مربع قد (متر) تقسیم می شود.

جدول زیر ارتباط شاخص توده بدن و وضعیت وزنی را نشان می دهد:

بزرگسالان با نمایه توده بدن 30 یا بالاتر چاق در نظر گرفته می شوند. زمانی که نمایه توده بدن 40 یا بیشتر باشد چاقی شدید یا چاقی مرضی نامیده می شود و در این حالت فرد مستعد بیماری های جدی است.

مترین عوامل موثر در چاقی عبارتند از: 

       ·         تغذیه نامناسب (پرخوری و بدخوری)

·         تحرک ناکافی

·         فاکتورهای ژنتیک

·         سن

·         جنسیت

·         اختلالات هورمونی

·         مشکلات روحی- عصبی

·         مصرف برخی از داروها

چاقی در هر سنی دیده می شود اما هرچه سن بالاتر باشد احتمال چاقی بیشتر است زیرا متابولیسم بدن کاهش و تحرک کمتر می شود که باعث می شود نیاز بدن به کالری کاهش یافته و مازاد انرژی به صورت چربی در بدن ذخیره شود. علاوه بر این چاقی در زنان شایع تر از مردان است که به دلیل نقش هورمون های زنانه در ایجاد چاقی است. چاقی در دوران بارداری خانم ها بیشتر در ناحیه ران و باسن است اما پس از یائسگی میزان چاقی شکمی افزایش می یابد. 

چه افرادی مستعد چاقی هستند؟

·         افراد سیگاری

·         افراد با بیماری های روانی

·         افراد با ناراحتی های حرکتی و معلولین

·         افراد با زندگی کم تحرک

·         افراد با درآمد پایین

تئوری هایی در رابطه با چاقی:

·  چاقی و عدم تحرک منجر به افزایش سطح انسولین در جریان خون می شود و این انسولین اضافی می تواند سوخت مورد نیاز  برای رشد سلول های سرطانی را مهیا کند.

·  افزایش بافت چربی باعث آزادسازی پروتئین هایی می شود که سیستم ایمنی را سرکوب می کنند و التهاب را افزایش می دهند و این دو عامل در پیشرفت سرطان موثرند.

با استفاده از روش های زیر می توان چاقی را مدیریت نموده و وزن خود را کاهش داد:

·         کاهش دریافت کالری

·         افزایش فعالیت بدنی

·         تغییر شیوه زندگی (اصلاح رفتاری)

·         دارو درمانی

·         مصرف مکمل های رژیمی کمک کننده به کاهش وزن

برای کاهش وزن باید رژیم غذایی با کالری مناسب همراه با افزایش فعالیت بدنی باشد و رژیم هایی با کالری بسیار محدود (کمتر از 1000 کیلو کالری) بسیار نامناسب است و عوارضی به دنبال دارد.

با رعایت چنین رژیم هایی افراد ویتامین و املاح کافی دریافت نمی کنند و علائمی چون احساس خستگی، سرما، ریزش مو، سر گیجه، افزایش خطر ایجاد سنگ های کلیوی، اختلال در سیکل قاعدگی و ناهنجاری در ریتم قلبی و بسیاری مشکلات دیگر را تجربه می کنند و در نهایت بعد از قطع رژیم غذایی مجددا چاق می شوند. رعایت اصول زیر می تواند وزن را کاهش دهد:

·         مصرف لبنیات کم چرب

·         مصرف میوه ها به مقدار متعادل در میان وعده صبح و عصر

·         مصرف مایعات نیم ساعت قبل از ناهار و شام

·         مصرف نان های سبوس دار (نان های سبوس دار اشتها را کم کرده، کلسترول خون را کاهش می دهد و از یبوست جلوگیری می کند)

·         خوردن سالاد و سبزی به همراه غذا

·         نوشیدن آب (حداقل 8 لیوان در روز)

·         تقسیم وعده های غذایی به 5 یا 6 وعده و عدم ریزه خواری

·         پیاده روی روزانه (نیم تا یک ساعت در روز)

تناسب اندام:

برای رسیدن به تناسب اندام، در کنار رعایت رژیم های کاهش وزن و علاوه بر افزایش فعالیت های بدنی می توان از مکمل هایی با منشا گیاهی استفاده نمود که در کاهش اشتها و تغییر در متابولیسم چربی و کربوهیدرات موثرند.

مکمل های مداخله گر در جذب کربوهیدرات ها:

استفاده از مکمل های مداخله گر در جذب کربوهیدرات که بخش اصلی رژیم غذایی را تشکیل می دهد می تواند منجر به کاهش جذب و متابولیسم کربوهیدرات در بدن شده تا در نهایت بدن برای تامین انرژی مورد نیاز خود از ذخایر گلیکوژن و چربی موجود در بدن استفاده کند.

مکمل های مداخله گر در جذب چربی ها:

چربی های موجود در مواد غذایی از عوامل موثر در افزایش وزن می باشند که علاوه بر چاقی، زمینه ساز بروز بیماری های قلبی و عروقی هستند. استفاده از مکمل های مداخله گر در جذب چربی منجر به کاهش جذب و استفاده از ذخایر چربی موجود در بدن می گردد و می تواند در رسیدن به وزن مطلوب موثر باشد.

مکمل های کنترل کننده اشتها:

مکمل های موثر روی اشتها با کاهش اشتها و افزایش میزان متابولیسم بدن به کاهش وزن کمک می کنند.

منبع:پایگاه جامع آموزش و فرهنگ‌سازی سلامت