روشنایی در محیط کار

ناراحتی‌های چشمی اکثراً‌ در ساعات کار اتفاق افتاده و ناشی از علل گوناگون می‌باشد. این صدمات ممکن است ناشی از ازدیاد نور، کمبود نور، پرتاب ذرات، تاثیر مواد سمی، اشعه ایکس یا سایر تشعشعات یونیزان و حرارت باشد.

نور یکی از عوامل مهم فیزیکی است که وجود آن در تمام محیط‌های زندگی و کار اهمیت ویژه‌ای دارد.

نور از نقطه نظر فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغناطیسی تلقی می­شود که بین طول موج های 380 تا 780 نانومتر قرار دارد.

تامین روشنایی مناسب برای کار، مطالعه، تفریح و ... یکی از اصول اولیه مدیریت تامین سلامت است. این موضوع در مقوله بهداشت حرفه‌ای یکی از مباحث مرتبط با علم ارگونومی است. بعضی از کارها به علت دقت خاصی که در انجام‌ آنها لازم است احتیاج به نور بیشتری دارند. وضع تابش ‌نور در محیط کار، نوع منبع نورانی و فاصله‌ای که نور از سطح کار لازم است داشته باشد تابع قوانین مخصوصی است. مقدار نوری که در محیط‌های کاری مختلف لازم است تامین شود تا به سلامت چشم‌ها و نیز دقت انجام کار صدمه نزند، بسته به نوع فعالیت و محیط متفاوت بوده و تابع جداول استاندارد است.  

بدین ‌ترتیب داشتن مقدار نور لازم برای هر کاری و اندازه‌گیری آن به منظور پیشگیری از آسیب‌های بینایی و انجام کار درست، از شرایط اساسی مدیریت ایمنی محیط کار می‌باشد.

تامین نور کافی و مناسب در محیط اعم از محیط‌های کاری و زندگی موجب می‌شود که:

·         میل و رغبت به کار افزایش یابد.

·         دقت عمل در کار بیشتر شود.

·         راندمان و نتیجه کار افزوده شود.

·         سلامت چشم و قدرت بینایی افراد محفوظ مانده و خستگی اعصاب کمتر شود.

·         از میزان حوادث حین کار کاسته شود.

·         در محیط‌هایی که نور مناسب و کافی وجود نداشته باشد به خصوص در مورد کارهای ظریف و دقیق و مطالعه باعث اختلال در بینایی خواهد شد.

مهم‌ترین عارضه ناشی از ازدیاد نور، خیرگی است. این حالت در اثر برخورد مستقیم نور به چشم و یا انعکاس شعاع تابش نور از سطوح شفاف به چشم به وجود می‌آید. همچنین اگر نور در محیط کار کم باشد عوارضی چون فشار در چشم، سردرد، سرگیجه، خستگی و بی‌میلی نسبت به کار ایجاد خواهد شد.

برای جلوگیری از این عوارض، برای تامین روشنایی مناسب و حفظ سلامت بینایی نکات زیر حائز اهمیت است:

·         ارزیابی میزان روشنایی موجود محیط

·         تامین میزان روشنایی مناسب با توجه به شرایط محیطی، نوع فعالیت، نوع منبع روشنایی

·         آرایش لامپ‌ها

·         سرویس‌ و نگهداری سیستم روشنایی

·         انجام معاینات چشم حداقل سالی یک­بار

نظارت بر تامین، حفظ و ارتقاء روشنایی مطلوب به همراه تامین پارامترهای کیفی برای اهداف ایمنی، سلامت و رفاه اجتماعی مستلزم اندازه­گیری و ارزشیابی روشنایی در معابر، محوطه­ها و داخل اماکن مسکونی، عمومی و صنعتی است. بررسی­های انجام شده توسط دفتر سلامت محیط وکار و وزارت بهداشت بر روی کارگاه­های دارای 10 نفر کارگر و بالاتر نشان داده است که 18% کارگاه­ها فاقد روشنایی مطلوب بوده که در آنها 16% کارگران در معرض روشنایی نامطلوب مشغول به کار هستند.

نظر به اینکه اندازه­گیری و ارزشیابی روشنایی در محیط های مختلف نیازمند روش مناسب می باشد، شناخت کامل در مورد اصول و روش­های اندازه­گیری، خصوصیات محیط، استانداردها، نیازهای استفاده­کنندگان و جنبه­های کیفی تامین روشنایی دارای اهمیت است.

برای روشنایی کارگاه­ها از دو منبع نور طبیعی (نور خورشید) و نور مصنوعی (الکتریکی) می‌توان استفاده کرد.

روشنایی طبیعی

نور آفتاب سالم‌ترین و ارزان‌ترین وسیله روشنایی و یکی از منابع مهم تامین انرژی نورانی می‌باشد.

به منظور استفاده بهتر و صحیح‌تر از روشنایی روز بایستی به نکات زیر توجه نمود:

·         در صورتی که کارگاه یا محل کار بزرگ باشد و پنجره‌های آن برای رساندن نور به همه قسمت­ها کافی نباشد باید در قسمت­هایی از سقف از پوشش شیشه‌ای استفاده شود.

·         سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی شوند.

·         برای استفاده بیشتر از نور آفتاب باید سقف کارگاه و دیگر سطوح منعکس کننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعکس کند.

·         برای اینکه نور کافی به محل کار برسد بایستی با توجه به نوع کار، تابش نور و آفتابی بودن محل مجموع سطوح پنجره‌ها و یا سقف شیشه‌ای کارگاه متناسب با مساحت کف کارگاه باشد.

روشنایی مصنوعی

در طرح روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:

·         نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حدامکان به روشنایی روز نزدیک باشد.

·         مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.

·         تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی

منابع روشنایی مصنوعی به شرح زیر است:

·         لامپ های ملتهب

·         لامپ های تخلیه در گاز

·         لامپ های فلورسنت

فاکتورهای موثر در انتخاب منابع نورانی به شرح زیر می باشد:

·         شار نوری لامپ

·         بهره نوری منبع

·         عمر لامپ

·         درخشندگی لامپ

·         رنگ نور

·         درجه حفاظت لامپ

·         هزینه و ...

در طراحی روشنایی مصنوعی برای محیط کار این نکات باید مورد توجه قرار گیرد:

·         نور حاصله از منابع روشنایی باید تا حد امکان به روشنایی روز نزدیک باشد.

·         سقف و قسمت بالایی دیوارها معمولاً به منظور افزایش راندمان روشنایی وارده از پنجره‌ها به رنگ روشن و قسمت پایین دیوارها برای ایجاد شرایط آسایش به رنگ تیره رنگ آمیزی می­شوند.

·         مقدار نور حاصله از منابع روشنایی باید ثابت و به اندازه کافی بوده و بر کلیه سطوح محیط کار به طور یکنواخت توزیع شود تا از بوجود آمدن سایه و زوایای تاریک جلوگیری شود.

·         تعمیر و سرویس به موقع منابع روشنایی

·         تمیز و پاک نمودن نورگیرها به طور مرتب

·         به طور کلی در مورد میزان نور برای کارگاه­های مختلف ارقام زیر می‌تواند راهنمای مناسبی باشد:

منبع:پایگاه جامع آموزش و فرهنگ‌سازی سلامت