هر نوع اقدام عمدی یا غیرعمدی ویا عدم اقدام ،چه یکبار و یا چند بار که موجب آسیب و آزار سالمند
سازمان بهداشت جهانی ،تعریف واحدی را برای سالمندی در نظر گرفته و 60 سالگی را ملاک قرار داده است، به این معنی که هر فردی که به این سن برسد، از نظر زیست شناختی سالمند شناخته می شود، اما برای اینکه این تقسیم بندی بارمنفی در ذهن ایجاد نکند، افراد با سن 69-60 را سالمند جوان ،79 -70 سالمند میانسال ،80سال به بالارا سالمند سالمند(کهنسال) می نامند.
براساس پیش بینی کارشناسان،در آینده ی نه چندان دور از هر پنج نفر، یک نفر سالمند خواهد شد. سالمندی بخشی از روند طبیعی زندگی است.که همگی ما آن را طی می کنیم و باید با سلامت و توانمندی طی شود، بدون اینکه آزار و اذیتی به سالمند برساند.
کاهش تدریجی مرگ ومیر وکاهش تولد و به موازات آن،افزایش امید به زندگی،موجب افزایش تعداد سالمندان درجهان شده است و با افزایش تعدادسالمندان در تقریبا تمام جوامع بشری، و نیز بهبود وضعیت سلامت و آسایش ورفاه آنها هرروز ابعاد گسترده تری پیدا می کند. و در سال های اخیر، سالمندی یک موضوع اساسی است که آنچنان ذهن جهانیان را به خود معطوف کرده است که سال 1999 به عنوان سال جهانی سالمندی نام گرفت.
وضعیت سالمندان در ایران
نزدیک به هفت ونیم میلیون سالمند در ایران زندگی می کنند، دوره ی سالمندی با کاهش توانایی های روانی و جسمانی همراه است. همین ویژگی های روانی و جسمی ویژه ی سالمندان ،آنها را هدف جرم مجرمین قرار می دهد . سالمندان نیز به دلیل ترس از انتقام جوی مجرمین و ناتوانی در دفاع از خود ،اقدام قانونی مناسب و سریع علیه مجرم انجام نمی دهند و همین امر به دست آوردن آمار دقیق سوء استفاده از سالمندان را ، برای متخصصین سخت کرده است.
هر نوع اقدام عمدی یا غیرعمدی ویا عدم اقدام ،چه یکبار و یا چند بار که موجب آسیب و آزار سالمند بوده را سالمند آزاری گویند.که از هر شش سالمند ،یک نفر شکل هایی از سوء استفاده را تجربه می کند.سوءرفتار با سالمندان یکی از پنهان ترین خشونت ها در خانواده و یکی از شایعترین آسیب های اجتماعی است که موارد آن در حال افزایش است.
سالمند آزاری نقض حقوق بشر است.مهمترین افرادی که سالمندان از سوی آنان آزار می بینند شامل: همسر، فرزند،یا کسانی هستند که سالمند با آن ها زندگی می کند به عبارت دیگر بیشتر موارد سالمند آزاری در خانه و از طرف نزدیکان سالمند می باشد. طبق داده های سازمان بهداشت جهانی 4 درصد سالمندان از نوعی سوء استفاده رنج می برند، سالمندانی که با خویشان خود زندگی می کنند بیش ازآنهایی که تنها زندگی می کنند قربانی آزار می شوند.
انواع سوء استفاده از سالمندان
شایعترین نوع سالمند آزاری ،آزار روانی است و شامل: بی اعتنایی، ترساندن، تهدید،و هر عملی که موجب ترس ، فشار روانی ودرد های عاطفی در سالمند شود.
غفلت (نادیده گرفتن فرد ) ،بی توجهی عاطفی و آزار مالی در صدر آزارهای سالمندی در ایران ذکر شده است.
آزار مالی سالمند شامل: استفاده نادرست از اموال فرد سالمند ،تغییر مالکیت و دارایی سالمند به زور، خریداری کالاهای گرانبها با پول افراد سالمند بدون مطلع کردن آنها و جلوگیری از دسترسی سالمند به خانه یا سرمایه اش است.آزار و اذیت سالمندان می تواند به آسیب های جسمی هم منجر شود.
دلایل سوءاستفاده و آزار سالمندان
دلائل خانوادگی،جنبه های فرهنگی و دلائل متعدد دیگر از جمله :نیاز مالی به سالمند تحت مراقبت و عکس این وضعیت نیز خطر آفرین می باشد. و آن زمانیست که فرد سالخورده از نظر مالی کاملا به مراقب خود وابسته باشد.
- فردی که مراقبت سالمند را به عهده می گیرد نباید دچار مشکلات جدی روانی و جسمی باشد به عنوان مثال : مراقب معتاد ، بیشتر احتمال دارد که فرد سالخورده را مورد سوء استفاده قرار دهد.
- از افرادی که دارای کمبودهای عاطفی و یا از موقعیت تضعیف شده اجتماعی رنج می برند، نباید در مراقبت از سالمند نقشی داشته باشند زیرا آنها در شرایط مناسبی قرار ندارند.
عواملی که موجب افزایش سوء استفاده در سالمندان می شود:
- سالمندانی که دارای مشکل حافظه ،معلولیت های جسمی، افسردگی و سوءاستفا ده از الکل و مواد افیونی هستند.
- عواملی مانند جنس قربانی و وضعیت زندگی مشترک نیز تاثیر گذار است .زنان مسن تر بیشتر در معرض خطر هستند . خصوصا زنان بیوه و سالمند در خطر غفلت و سوء استفاده ولی هستند .
آسیب های ناشی از سالمند آزاری
آزار و اذیت سالمندان می تواند منجر به آسیب های شدید جسمی و پیامد های روان شناختی دراز مدت شود، جدی ترین خطری که فرد سالمند را تهدید می کند، در انزوا قرار گرفتن او از سوی اطرافیان است ،زیرا با افزایش سن ،به دلیل از دست دادن نقش خود در جامعه ،دچار انزوای اجتماعی می شوند وفردی که خود را دارای قدرت و نفوذ می دانست ،به یکباره خود را بدون قدرت و تنها می بیند که این امر موجب اختلالات روانی فرد سالمند خواهد شد.
عوامل اثربخش در کاهش آزار سالمندان
شواهد نشان می دهد که آموزش عوامل مربوط به شیوه ی زندگی سالم مانند: فعالیت بدنی ،موقعیت سالمندان در جامعه و تعاملات اجتماعی در سلامت فرد سالمند موثر است . اریکسون معتقد است : سالمندانی که احساس می کنند زندگی خود را به طور کامل سپری کرده اند ،در صفا و ارامش بیشتری برخوردارند. (سالمندی موفق،درگیری فعال با مردم و گروه ها ،فعالیت و زندگی سالم).
از سویی ، سالمندی دوره ای از زندگی است که طی آن سالمندان ممکن است در معرض تهدیدات بالقوه ای مانند تنهایی و برخوردار نبودن از حمایت اجتماعی قرار گیرند . شورای عالی سالمندان سازمان بهداشت جهانی طرح مقابله با سالمند آزاری را تدوین کرده است، سند ملی سالمندان هم در ایران تهیه شده ،اما با توجه به نا هما هنگی نهادهای مربوطه (وزارت بهداشت ،سازمان بهزیستی و سازمان مدیریت و برنامه ریزی ) مانع از بهبود قابل توجه در زمینه مسائل سالمندان شده است.
در حال حاضر حمایت قانونی در زمینه سالمند آزاری وجود ندارد و این در صورتی است که نباید سالمند را فردی در نظر بگیریم که مورد نیاز جامعه نیست و ضرورت حفظ کرامت و منزلت سالمندان در خانواده اهمیت زیادی دارد و سلامت روان ،رفاه اجتماعی و جسمی سالمند باید در خانواده های ایرانی نیز می بایستی مورد توجه قرار گیرد. اگر سالمندی، با مشکلات روانی و اجتماعی روبرو شود می تواند آسیب های جبران ناپذیری درسطح جامعه و سایر گروه های سنی ایجاد کند.
نسرین رضایی خسروی-کارشناس ارشد روانشناسی بالینی
مریم یزدانیان-کارشناس بهداشت عمومی
مطالب مرتبط : درباره روز جهانی و هفته ملی سالمند